قصد داریم به معرفی کامل بذل مدت متعه برای زوجین، مقررات و اصول حاکم بر آن بپردازیم. بذل مدت نکاح موقت را از زوایای گوناگونی مانند تعریف، تفاوت‌ها، قواعد و آثار، اثبات و شرایط مورد بررسی قرار می‌دهیم تا به سؤالات احتمالی شما در این زمینه پاسخ داده بشود. ظرافت‌های مباحث خانواده و ازدواج ایجاب می‌کند که با توجه و دقتی بیشتر به بررسی ابعاد مختلف این موضوع بپردازیم؛ و نیاز یک وکیل مجرب خانواده در این مورد را مورد ارزیابی قرار دهیم. پس لطفاً ما را تا انتها این مقاله همراهی کنید.
معنا و مفهوم متعه
متعه در لغت عرب به معنای نفع بردن برای مدتی از چیزی دیگر است. در اصطلاح حقوقی منظور از متعه نکاح یا ازدواج موقت است. نظام حقوقی ایران به تبعیت از فقه شیعه ازدواج را به دو قسم تقسیم کرده است. نکاح دائم و نکاح موقت. هرکدام از این موارد دارای شرایط، احکام، آثار، اصول و قواعد مختص به خود هستند. البته به‌واسطه برقراری زوجیت و محرمیت شباهت‌هایی هم دارند. اصلی‌ترین این تفاوت‌ها در فلسفه و ماهیت این دو ازدواج هستند. مبنای وجودی نکاح دائم و نکاح موقت با یکدیگر تمایزاتی دارد.
ماهیت نکاح موقت
قبل از پرداختن به موضوع بذل مدت متعه ضروری است توضیحاتی در باب این نوع نکاح ارائه کرد. همان‌طور که گفته شد ازدواج موقت از مذهب شیعه ناشی شده است و اهل‌سنت موضوعی تحت عنوان متعه ندارند. مبنا فلسفی نکاح موقت این است که جوانانی که امکان ازدواج دائم ندارند و بیم انحراف و آلوده شدن به گناه در آنان وجود دارد، بتوانند ازدواج موقت کنند. این زوجیت به‌منظور رفع غریزه جنسی است. نیکو است شخصی که تمایل به تشکیل خانواده دارد به ازدواج دائم روی بیاورد.
منظور از ازدواج موقت چیست؟
ازدواج موقت در مقابل ازدواج دائم قرار می‌گیرد. همان گونه که از عنوانش پیداست، ازدواج موقت برای مدت‌زمان محدودی به وجود می‌آید. اما در ازدواج دائم زمان معین و مشخصی به‌منظور پایان‌دادن به آن پیش‌بینی نشده است. در ازدواج موقت دو موضوع شرط صحت است: مشخص‌کردن مدت محرمیت و تعیین مهریه. وقتی می‌گوییم شرط صحت است یعنی اگر نباشند نکاحی شکل نمی‌گیرد؛ در نتیجه محرمیتی بین مرد و زن واقع نمی‌شود.
راه‌های انحلال متعه
- بذل مدت باقی‌مانده توسط زوج
- رسیدن به انقضا مدت عقد موقت (پایان یافتن مدت ازدواج)
- فوت زوج و یا فوت زوجه
- فسخ ازدواج موقت به دلیل وجود یکی از عیوب و یا تدلیس و تخلف از شرط
بذل مدت متعه
بذل مدت در ازدواج موقت یکی از راه‌های پایان‌دادن به نکاح موقت است. در این مورد ازدواج هنوز به پایان خود نرسیده و مدتی از آن باقی‌مانده است. بذل را بخشیدن و چشم‌پوشی‌کردن از چیزی معنا کرده‌اند. در اینجا شخصی که صاحب حق و بخشش است، حق خود را می‌بخشد و از آن چشم‌پوشی می‌کند.
منظور از حق در ازدواج موقت آن مدت‌زمان باقی‌مانده تا پایان و انقضا نکاح است که به دیگری بخشیده می‌شود. از آن تاریخ متعه به پایان می‌رسد و طرفین به یکدیگر نامحرم می‌شوند. در صورت تمایل به رجوع و برقراری مجدد محرمیت حتماً باید صیغه نکاح جاری شود.
اختیار بذل مدت متعه
بذل مدت نکاح موقت همانند طلاق در اختیار زوج است و فقط این مرد است که می‌تواند اقدام به بذل یا همان بخشش مدت کند. باتوجه‌به این که اختیار بذل مدت نکاح موقت به دست مرد است، پس نیکوست مدت‌زمان ازدواج را طولانی در نظر نگیرید. در صورت تمایل به ادامه زوجیت بعد هر مدت می‌توان آن را تمدید نمود.
راهکار دیگر این است که وکالت بذل مدت را از مرد گرفت. در عقدنامه موقت می‌توان این موضوع را ذکر کرد که زن از طرف مرد نمایندگی بذل مدت دارد و همچنین مرد آن را تأیید و امضا کند. البته اگر مرد در وظایفی که در ازدواج موقت بر عهده دارد کوتاهی کند، راه‌های قانونی برای این امر وجود دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
تفاوت بذل مدت ازدواج موقت با طلاق
ممکن است عموم مردم به نادرست بذل مدت را نوعی طلاق بدانند. طلاق و بذل مدت تفاوت‌های زیادی را با یکدیگر دارند. برای طلاق باید تشریفات ویژه‌ای طی شود. از جمله این تشریفات می‌توان به مراجعه به دادگاه، گرفتن مشاوره، ثبت در دفتر ازدواج و طلاق و جاری کردن صیغه طلاق اشاره کرد.
بذل مدت از این نظر که باعث ازبین‌رفتن محرمیت و پایان زندگی مشترک می‌شود، به طلاق شباهت دارد اما تفاوت‌هایی هم وجود دارد. برای بذل مدت نیاز به مراجعه به دادگاه، مشاوره، ثبت بذل و جاری کردن صیغه خاصی نیست. صرف اعلام بذل مدت توسط مرد موجب پایان زندگی مشترک می‌شود.
آیا رجوع از بذل مدت امکان‌پذیر است؟
به‌محض بذل مدت از جانب مرد، زن به او نامحرم می‌شود. امکان محرم شدن مجدد زن و مرد بر مبنای همان ازدواج موقت میسر نیست. در صورت تمایل مرد و زن به محرمیت باید ازدواج مجددی شکل بگیرد و صیغه نکاح بین آنان جاری شود.
مرد نمی‌تواند از بذل مدت خود رجوع کند. مرد در هنگام بذل مدت متعه باید در حالتی باشد که توانایی تصمیم گرفتن و اراده کردن را داشته باشد. مثلاً در هنگام بیهوشی و مستی نمی‌توان بذل مدت کرد. حتی برخی از فقها نظر دارند که اگر عصبانیت مرد به حدی باشد که عقل و شعور او را از بین برده باشد، بذل مدتی که انجام می‌دهد صحیح نیست و اثری ندارد. لازم به ذکر است که اثبات این موضوعات به دلیل اینکه امری نفسانی و درونی است بسیار دشوار و مشکل خواهد بود.
الزام مرد به بذل مدت متعه
همان‌طور که در مطالب گذشته بیان کردیم اختیار بذل مدت نکاح موقت در دستان مرد است. زن می‌تواند با گرفتن وکالت از مرد نسبت به بذل مدت بر خود اقدام کند.
اما ممکن است شرایطی پیش آید که زن وکالت در بذل مدت نداشته باشد و مرد هم نسبت به وظایفی که تعهد کرده یا قانون بر عهده او گذاشته است، کوتاهی کند. در این موارد به‌واسطه کوتاهی مرد، زن در تنگنا و فشار قرار می‌گیرد؛ در نتیجه زندگی برای او صعب و دشوار می‌شود. زن می‌تواند با دادخواست الزام به بذل مدت نکاح موقت، مرد را از نظر قانونی به بذل مدت الزام کند. این عمل از جانب زن دارای شرایطی است که باید از جانب دادگاه احراز گردد.
دادخواست الزام مرد به بذل مدت نکاح موقت
زمانی که مرد در وظایف زناشویی و تعهدات مالی خود اهمال کند و این موضوع موجب عسروحرج زن بشود، زن می‌تواند علیه مرد اقدام قانونی کند. زوجه می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه مدارک شناسایی خود و همسر و سند نکاح موقت درخواست الزام مرد به بذل مدت را بخواهد. این درخواست باید در قالب دادخواست الزام مرد به بذل مدت متعه باشد و شرایط حاکم بر آن رعایت گردد.
همچنین زوجه باید عسروحرج خود و اهمال مرد از وظایفش را به دادگاه ثابت کند و در صورت احراز عسروحرج توسط قاضی، مرد به بذل مدت نکاح الزام می‌شود. اگر مرد از الزام سر باز زد زوجه می‌تواند با حکم دادگاه به دفتر ثبت مراجعه کرده و بذل مدت بر خود را ثبت کند. در این صورت مرد هیچ‌گونه ادعایی نسبت به این موضوع نمی‌تواند داشته باشد.
عسروحرج زن و مصادیق آن
برای آشنایی با عسروحرج و فهمیدن آثار، احکام و شرایط آن ضروری است که مبحث را در دو موضوع تعریف و انواع مصادیق آن بررسی و پیگیری کنیم تا بتوانیم درکی درست و روشن از عسروحرج به دست بیاوریم.
1) تعریف
عسر در لغت به تنگنا و سختی و حرج به فشار تعبیر شده است. هر اقدام و عملی که شخصی را به تنگنا و سختی و صعوبت بیندازد می‌گویند در عسر و حرج قرار گرفته است. مواردی در قانون به‌عنوان مصادیق عسر و حرج نکاح دائم نامبرده شده است. با گرفتن وحدت ملاک می‌توان این موارد را ناظر بر ازدواج موقت هم در نظر گرفت؛ در نتیجه زن با اثبات یکی از موارد زیر به قاضی می‌تواند حکم به الزام مرد به بذل مدت متعه را از دادگاه بگیرد.
2) مصادیق
- اعتیاد مرد به مواد مخدر و الکل: اعتیاد به این موارد اگر به‌گونه‌ای باشد که زندگی مشترک مختل شود مصداق عسروحرج زن است و می‌تواند اقدام به طرح خواسته الزام به بذل مدت نکاح موقت نماید.
- محکومیت قطعی زوج به 5 سال یا بیشتر: اگر زوج در اثر ارتکاب جرم به حبس قطعی 5 سال و بیش از 5 سال محکوم شود زن می‌تواند از او جدا شود؛ زیرا با نبود مرد در این مدت در عسروحرج قرار می‌گیرد.
- ضرب‌وجرح: ضرب و شتم و جرح مستمر و هرگونه رفتاری که از سو نیت ناشی شود و موجب در تنگنا قرارگرفتن زن بشود برای او این امکان را فراهم می‌کند که از مرد جدا شود.
- ترک زندگی توسط زوج: اگر مرد همسر و زندگی خود را به مدت 6 یا 9 ماه متوالی ترک کند و تعهدات زناشویی زن را در تنگنا قرار دهد، زن امکان مراجعه به دادگاه را دارد. این امر با نپرداختن نفقه تعهد شده توسط مرد نیز همراه است و زن می‌تواند حکم الزام به بذل مدت را دریافت کند.
عده در بذل مدت متعه توسط مرد
زن در ازدواج موقت هم مانند ازدواج دائم باید عده نگه دارد. فرقی نمی‌کند ازدواج موقت به‌وسیله انقضا مدت پایان یابد یا بذل مدت توسط مرد. در هر دو صورت زن باید 2 طهر از تاریخ پایان زوجیتش بگذرد تا بعد از آن بتواند ازدواج کند. منظور از 2 طهر، 2 مرتبه عادت و سپس پاکیزه شدن است.
درصورتی‌که زن به‌واسطه سن و یا بیماری خاصی امکان عادت و پاکیزه شدن را ندارد باید به مدت 45 روز عده را سپری کند. فلسفه گذراندن عده به این دلیل است که اختلاط نسل صورت نگیرد. در این مدت 45 روز مشخص خواهد شد که زن از شوهر سابق خود باردار است یا خیر. عده در ازدواج دائم 3 طهر است.
آیا مرد می‌تواند مدت عده را بذل کند؟
یک موضوعی که در بین عموم مردم به طرز نادرستی رواج پیدا کرده این است که تصور می‌کنند مرد می‌تواند بذل مدت عده کند! اختیار بذل مدت برای مرد در نظر گرفته شده است اما اختیار بذل مدت عده در دستان هیچ شخصی نیست. ماهیت وجودی عده هیچ ارتباطی به خواست و اراده مرد ندارد.
همان‌طور که گفته شد عده فقط برای اطمینان از عدم وجود جنین سپری می‌شود. زنان در هر شکل و وضعیتی باید مدت عده خود را پشت سر بگذارند و سپس اقدام به ازدواج مجدد کنند. مرد هم هیچ‌گونه توانایی و اختیاری در بخشیدن این موضوع ندارد. به عبارت بهتر عده موضوعی بخشیدنی نیست بلکه گذراندنی است.
مهریه در بذل مدت متعه
زمانی که ازدواج موقت صورت می‌گیرد، مرد از همان روز تا انقضا یا زمان بذل مدت متعهد به پرداخت مهریه به زن می‌شود. در این زمینه تفاوتی بین عقد نکاح دائم و موقت نیست. برای فهمیدن وضعیت مهریه در صورت بذل مدت توسط مرد باید چند شکل را متصور شویم؛ زیرا تعهد به پرداخت مهریه به یک‌شکل صورت نمی‌گیرد و حالت‌های متفاوتی را دارد. در ادامه به بررسی این حالت‌های مختلف می‌پردازیم.
1) میزان مهریه و زمان آن مشخص باشد
در این حالت هم میزان مهریه مشخص شده است و هم موعدی که باید پرداخت شود. فرقی نمی‌کند نکاح موقت منقضی شده یا با بذل مدت به پایان رسیده است. زن در موعد مقرر می‌تواند مراجعه کند و مهریه خود را بگیرد.
2) مهریه عندالمطالبه باشد
فرقی نمی‌کند که ازدواج موقت پایان‌یافته باشد یا زوجین در حال سپری کردن آن باشند. در هر زمان که زن بخواهد و مطالبه کند مرد موظف به پرداخت آن است. پس بعد از بذل مدت اگر زن درخواست مهریه کند مرد باید آن را بپردازد.
3) پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد باشد
ممکن است در هنگام ازدواج موقت به این موضوع اشاره شده باشد که مرد در صورت توانایی مالی مهریه را بپردازد. در این صورت چه بعد از انقضا مدت و چه بعد از بذل مدت متعه توسط مرد، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد خواهد بود. زن بعد از بذل مدت نکاح موقت توسط مرد می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و توانایی مالی شوهر را اثبات کند و بعد از آن مرد ملزم به پرداخت مهریه خواهد بود.
4) پرداخت مهریه اقساطی باشد
اگر مرد متعهد شده باشد که در زمان‌های مختلفی مبالغ و اموالی را به‌عنوان مهریه به زن بدهد، زن نمی‌تواند مجموع آن‌ها را در یک‌زمان بخواهد. با بذل مدت باقی‌مانده از نکاح موقت، مرد همچنان موظف است که در تاریخ‌های مقرر مهریه را به زن پرداخت کند.
نفقه در بذل مدت متعه
همان‌طور که گفته شد مهریه و مدت مشخص از شرایط صحت نکاح موقت است. اما نفقه از مواردی نیست که الزامی به وجود آن در ازدواج موقت باشد. اگر از ابتدا تعهدی مبنی بر نفقه نشود، نمی‌توان بعد از بذل مدت مرد را ملزم به پرداخت آن کرد. اگر در ازدواج موقت پرداخت نفقه شرط شود، مرد متعهد به پرداخت آن خواهد بود. در صورت عدم پرداخت می‌توان از دادگاه الزام او به پرداخت نفقه را خواست.
باید توجه کرد که مرد فقط برای زمانی که از نکاح موقت سپری شده به پرداخت نفقه متعهد است و نه مدت باقی مانده‌ای که بذل کرده است.
چگونگی اعلام بذل مدت متعه توسط مرد
بذل مدت متعه مانند طلاق دارای تشریفات خاصی نیست بلکه صرف به‌کاربردن لفظی که معنای بذل کردن مدت باقی‌مانده بدهد، بذل صورت می‌گیرد. حال ممکن است سؤال شود که بذل با پیامک امکان‌پذیر است؟ با فرض اینکه پیامک نوعی نامه به‌صورت الکترونیک است می‌توان گفت: بله، بذل صورت خواهد گرفت. اما پیامک از نظر دادگاه دلیل قطعی محسوب نمی‌شود. صرفاً یک نشانه‌ای با احتمال قوی است. حتی ممکن است بذل مدت در قالب اظهارنامه انجام گیرد که قاعدتاً رسمی و قابلیت اثباتی بالایی دارد.
بذل مدت می‌تواند در حضور شاهد و یا بین خود زوجین به‌صورت کتبی یا شفاهی باشد. لازم به ذکر است که نکاح موقت با صرف لفظ و شفاهاً هم‌پایان می‌یابد. اما از نظر اثبات با مشکل مواجه خواهید بود. پس بهتر است تمام موارد بین زوجین را مکتوب و به امضا برسانید.
اثبات بذل مدت متعه
گاهی ممکن است بخشش مدت باقی‌مانده از نکاح موقت توسط مرد صورت گیرد. اما به هر دلیلی از آن پشیمان شود و ادعا کند که بذل مدت نکرده است. همان‌طور که گفته شد اگر بذل مدت به‌صورت شفاهی بوده باشد اثبات آن به‌شدت سخت خواهد بود. شایسته است که بذل مدت به‌صورت کتبی، اظهارنامه و یا به‌صورت رسمی در دفاتر ثبت انجام بگیرد تا جای هیچ ادعای خلاف واقعی برای طرفین باقی نماند. حقوق افراد ممکن است با همین سهل‌انگاری‌ها پایمال شود و نتوانند به آن دست پیدا کنند.
کلام آخر
در این مقاله شما را با تعریف، ماهیت، شرایط، احکام و آثار بذل مدت متعه توسط مرد آشنا کردیم. گفتیم که بذل مدت برخلاف طلاق عملی است غیر تشریفاتی و با استفاده از الفاظ و عباراتی که همین معنی را بدهند صورت می‌گیرد. بذل مدت فقط توسط مرد انجام می‌شود. اما زن هم می‌تواند از طریق وکالت، مدت باقی‌مانده را بر خود بذل کند. مهریه در نکاح موقت مانند نکاح دائم است و باید پرداخت شود. عده در بذل مدت 2 طهر است و سپری کردن آن بسیار ضروری است.