طلاق توافقی نوعی جدایی مسالمت‌آمیز است. زوجین به هر منشأ و علتی در زندگی مشترکشان به مسائل صلب و دشوار برمی‌خورند و ادامه زندگی برایشان مقدور نمی‌باشد؛ پس تصمیم به جدایی می‌گیرند و مراحل طلاق توافقی را از سر می‌گیرند. به همین منظور در ارتباط با کلیه مسائل مرتبط به زندگی مشترک اعم از تعهدات و دیون و تکالیف آن با یکدیگر به تفاهم و توافق می‌رسند. در واقع شرایط طلاق توافقی همان‌طور که از نام آن پیداست، به طور کامل بستگی به توافق زوجین دارد.

مهم‌ترین توافقات زوجین

می‌توان از مهم‌ترین توافقات زوجین به این موارد اشاره کرد: حضانت فرزند یا فرزندان مشترک، نفقه زوجه و فرزندان، جهیزیه و اسباب خانه، اجرت‌المثل دوران زوجیت (در صورت وجود)، همچنین  از همه مهم‌تر مهریه زوجه. مواردی که زوجین در مورد آن هم نظر هستند، برای دادگاه محترم نیز قابل‌قبول است و در رأی دادگاه (گواهی عدم امکان سازش) ذکر می‌گردد.

تصمیمات زوجین  برای دادگاه قابل‌قبول است. تصمیماتی که در راستای مسائل مربوط به زوجین مثل مهریه یا نفقه و اجرت‌المثل و حضانت فرزندان باشد. برای مثال زوجین (زن و مرد) در مالیکت یک ملک با هم شریک هستند. نحوه توافق آنها درمورد استفاده یا فروش ملک مشترک ارتباطی به دادگاه خانواده ندارد. اگرچه که توافق مکتوب زوجین در مورد اموال مشترک معتبر  است و در دادگاه قابلیت استناد دارد ولی در رای طلاق نوشته نمی‌شود.

مراحل طلاق توافقی

 در قانون حمایت از خانواده ویژگی ای  وجود دارد که این نوع طلاق را از باقی طلاق‌ها مجزا می‌کنند و نیازی به دوندگی توسط وکیل خانواده نیست. مطابق قانون غیر از جدایی توافقی تمامی زوجین باید توسط دادگاه به داوری ارجاع شوند. به‌عنوان‌مثال در طلاق از طرف زن و طلاق از طرف مرد, زوجین به داوری ارجاع داده می‌شود و دادگاه پس از بررسی نظر داوران رأی صادر می‌کنند؛ بنابراین ازآنجاکه طلاق توافقی نیازی به مراجعه به داوری نمی‌باشد، می‌توان گفت که مراحل طلاق توافقی به شرح زیر است:

مرحله اول

مراجعه به مراکز مشاوره خانواده بهزیستی: بنا به دستور دادگستری کل استان تهران ثبت دادخواست طلاق توافقی در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی صرفاً با ارائه عدم انصراف و پشیمانی از طلاق که توسط مراکز مشاوره خانواده بهزیستی صادر گردیده  امکان‌پذیر است. زوجین برای اخذ نوبت مشاوره ابتدا باید در سامانه تصمیم طلاق ثبت‌نام کرده و سپس روز و ساعت و مرکز مشاوره را در این سامانه انتخاب کنند.

 عدم حضور زوجین در مشاوره طلاق تبعاتی دارد. در صورت عدم حضور یکی از طرفین در مشاوره طلاق، مشاوره تنها با فردی که حاضر شده است انجام می‌شود و گواهی عدم انصراف از طلاق را به وی ارائه نمایند.

مرحله دوم

ثبت طلاق توافقی در مراکز خدمات الکترونیک قضایی: پس از انجام مراحل مشاوره و صدور گواهی عدم انصراف از طلاق توسط یکی از این مراکز، زوجین یا وکیل آن دو با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، اقدام به ثبت دادخواست طلاق توافقی نمایند. دادخواست از طریق دفتر خدمات قضایی برای دادگاه مربوطه ارسال می‌شود. سپس توسط واحد ارجاع آن مجتمع قضایی به یکی از شعب ارسال می‌گردد.

مرحله سوم

حضور در جلسه رسیدگی و صدور رأی طلاق توافقی: با وصول پرونده به شعبه، شعبه مربوطه اقدام به تعیین وقت جلسه رسیدگی طلاق توافقی می‌کند و این وقت رسیدگی به طرفین ابلاغ می‌گردد. در جلسه رسیدگی به طلاق توافقی  قاضی با بررسی نظر کارشناسان مشاوره و با درنظرگرفتن توافقات طرفین، اقدام به صدور گواهی عدم امکان سازش یا همان رای طلاق توافق می‌کنند.

مرحله چهارم

 مشاوره در دادگاه: در این زمان زوجین به واحدهای مشاوره مستقر در دادگاه مراجعه می‌کنند و مشاور خانواده طرفین مذاکره را در ابتدا تشویق به مصالحه و سازش می‌کند.

در صورت مؤثر واقع نشدن اصلاح ذات البین و ارشاد، راهنمایی‌های مشاور خانواده و اصرار زوجین یا وکلای آن‌ها به وقوع طلاق، مشاورین خانواده با ذکر دلایل نسبت به مصلحت یا عدم مصلحت زوجین در خصوص تفریق و جدایی اظهارنظر می‌نمایند. توافق‌نامه به امضا مشاور و طرفین می‌رسد تا جهت صدور گواهی عدم سازش به دادگاه ارائه بدهند.

   توافق‌نامه معمولاً شامل موارد زیر است: توافق و تعیین تکلیف در خصوص مهریه، نفقه زوجه، اجرت‌المثل، جهیزیه، حضانت فرزند، نحوه و تاریخ‌های ملاقات با فرزند، نگهداری و نفقه فرزند و میزان و نحوه پرداخت آن و سایر حقوق مالی و غیرمالی طرفین

مرحله پنجم

احراز باردار بودن یا نبودن زوجه: احراز بارداری یا عدم بارداری زوجه از سوی دادگاه جهت صدور گواهی عدم امکان سازش الزامی است و برای این منظور ۳ راه زیر وجود دارد:

• اقرار زوجه: اقرار زوجه مبنی بر عدم بارداری زوجه که در این صورت دادگاه با این اقرار اقدام به صدور گواهی عدم امکان سازش می‌نماید. اما اجرای صیغه طلاق در دفتر طلاق منوط به آن است که زوجه قبلاً به آزمایشگاه پزشکی مراجعه نماید و پس از انجام آزمایش‌های پزشکی مربوطه گواهی عدم بارداری را به دفاتر طلاق ارائه نماید.
• مراجعه به آزمایشگاه: قبل از مراجعه به دادگاه خانواده، زوجه به آزمایشگاه پزشکی مراجعه نموده باشد و گواهی عدم بارداری را از آزمایشگاه فوق اخذ و به دادگاه ارائه نماید. در این صورت پس از صدور گواهی عدم امکان سازش از سوی دادگاه خانواده با مراجعه زوجین به دفاتر طلاق، دفاتر فوق اقدام به اجرای صیغه طلاق می‌نمایند.

نکته اول در مورد این نوع طلاق این است که درصورتی‌که زوجه باکره باشد نیازی به اقرار زوجه به عدم بارداری و همچنین نیازی به ارائه گواهی عدم بارداری نیست. اما به‌جای آن زوجه باید با معرفی‌نامه دادگاه به پزشکی قانونی (فقط پزشکی قانونی و نه آزمایشگاه پزشکی و یا پزشکان دیگر) مراجعه نماید و پس از انجام آزمایش‌ها و معاینات مربوطه، (گواهی سلامت بکارت) مبنی بر تأیید دوشیزه و غیر مدخوله بودن را اخذ و به دادگاه ارائه نماید.

نکته بعدی اینکه درصورتی‌که زوجه یائسه باشد نیازی با اقرار وی به عدم بارداری و همچنین نیازی به ارائه گواهی عدم بارداری نیست.

• اتفاق‌نظر زوجین بر وجود جنین: چنانچه زوجین بر وجود جنین اتفاق‌نظر داشته باشند، این موضوع گواهی بر عدم امکان سازش ذکر می‌شود.

مرحله ششم

 حضور مجدد در دادگاه: زوجین یا وکلا آن‌ها به دادگاه خانواده مراجعه می‌نماید و دادگاه با احراز علقه زوجیت و باتوجه‌به مواردی همچون نظریه مشاور، محتویات پرونده و توافقات زوجین اقدام به صدور رأی که همان گواهی عدم سازش است می‌نماید.

مرحله هفتم

 حضور در دفترخانه طلاق و اجرای صیغه طلاق: پس از صدور رأی طلاق توافقی که گواهی عدم امکان سازش نامیده می‌شود، ازآنجاکه این طلاق با توافق بوده و معمولاً نیز زوجین با توافق، حق تجدیدنظرخواهی و فرجام‌خواهی خود را اسقاط می‌کنند. زوجین باید این گواهی را تا سه ماه از تاریخ صدور، به دفاتر ثبت طلاق برده و اجرای صیغه طلاق و ثبت آن را تقاضا کنند.

 در این نوع از طلاق، طرفین بایستی حتماً در دفترخانه حاضر باشند تا طلاق ثبت شود. یعنی عدم حضور یکی از طرفین در دفترخانه برای ثبت طلاق توافقی، مانع از انجام طلاق توافقی خواهد شد

شرایط کلی این نوع جدایی: مانند سایر جدایی‌ها، طلاق توافقی نیاز به تقدیم دادخواست از طریق دفاتر الکترونیک قضایی و پرداخت هزینه دادرسی مربوطه است. تنها تفاوت طلاق توافقی با طلاق از طرف مرد یا طلاق از جانب زن آن است که در طلاق توافقی لازم است که هر دو زوجین، در دفتر خدمات حاضر شوند و  اقدام به تقدیم و امضا دادخواست طلاق  کنند.

به‌علاوه لازم است تا تمام حقوق مالی زوجه به طور کامل پرداخت شود. لازم است تا تمام حقوق زوجه به طور کامل پرداخت گردیده یا اینکه زوجه به عدم دریافت آن‌ها رضایت داده یا به طریق دیگری با زوج توافق نماید. در نهایت صدور رأی لازمه ارائه گواهی عدم بارداری از جانب زوجه و رعایت عده طلاق است.

شرایط اختصاصی

 این نوع جدایی شرطی مبنی بر مراجعه به قاضی ندارد و تنها نیاز به گواهی عدم انصراف از طلاق دارند. به‌علاوه صدور حکم طلاق توافقی، مستلزم توافق در تمام حقوق و تکالیف مالی و غیرمالی زوجین به‌نحوی‌که گفته شد است.

مدارک لازم

 ارائه دادخواست و رسیدگی به آن از سوی دادگاه خانواده مانند هر دادخواست دیگری، مستلزم ارائه مدارک لازم قانونی است. به‌نحوی‌که در صورت فراهم نبودن مدارک لازم برای طلاق توافقی، ارجاع دادخواست از دفتر خدمات قضایی به دادگاه امکان‌پذیر نیست و در صورت ارجاع آن دادخواست طلاق به دفتر خدمات برگردانده می‌شود.

مدارک موردنیاز برای جدایی توافقی شامل اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی، کپی عقدنامه و سند ازدواج، گواهی سلامت زن در صورت باکره بودن، گواهی عدم بارداری زن می‌شود. این مدارک باید همراه با گواهی عدم سازش به دفترخانه ارائه شود.

مهریه

 نوع طلاقی که در دادگاه صادر می‌کند طلاق خلع است. یعنی زن چیزی از مهریه یا غیر آن را بذل می‌کند و مرد قبول بذل می‌کند. مثال:

1-زوجه کل مهریه مندرج در سند ازدواج را بذل و زوج قبول می‌کند.

2- از کل مهریه 500 سکه‌ای، زوجه 390 سکه در قبال طلاق خلع بذل می‌کند و زوج قبول بذل می‌کند و 110 سکه بر ذمه شوهر باقی می‌ماند. یا اینکه به‌صورت اقساط توافق شده پرداخت گردد و یا اینکه مدت برای آن قرار داده شود.

3-زوجه کل مهریه را ابراء می‌کند و مبلغ ده‌هزار تومان در قبال طلاق خلع بذل می‌کند و زوج قبول بذل می‌کند.

4-کل مهریه مندرج در عقدنامه به زوجه پرداخت می‌شود و یا بر ذمه زوج باقی می‌ماند و یا در اقساط توافقی پرداخت می‌شود. زوجه در راستای طلاق مبلغ ده‌هزار تومان بذل می‌کند و زوج قبول بذل می‌کند.

توافق در مورد نفقه:

تفاوت مهم نفقه با مهریه این است که جنس و مقدار مهریه در سند نکاح به‌صورت کاملاً روشن ذکر می‌شود ولی در مورد نفقه چنین چیزی نداریم. معمولاً زوج عدد و رقم مشخصی را به‌صورت کتبی تعهد نمی‌نمایند.

همچنین به علت وقوع عقد، زن مالک مهر می‌شود. اما چنین چیزی در مورد نفقه وجود ندارد. بلکه زن به‌صورت مستمر و در طول دوران زندگی مشترک و شروط به ناشزه نبودن، مستحق دریافت نفقه می‌شود.

در توافق‌نامه مربوط به طلاق باید روشن شود که آیا نفقه‌ای بر ذمه شوهر باقی‌مانده است یا خیر. اگر باقی‌مانده باید مقدار، شرایط پرداخت و زمان پرداخت آن تعیین شده باشد. چنانچه زوجین دررابطه‌با نفقه به توافق نرسند، دادگاه صدور گواهی عدم امکان سازش خودداری می‌نماید. در نتیجه امکان انجام طلاق توافقی هم میسر نخواهد بود.

توافق در مورد اجرت‌المثل:

اجرت‌المثل ایام زوجیت نیز یکی از حقوق مالی زوجه است که در قیاس با مهریه و نفقه در درجه پایین‌تری قرار دارد. بار اثبات این که زن مستحق دریافت اجرت‌المثل هست یا خیر با خودش است و اگر در مورد آن ادعایی داشته باشد و نتواند مطابق با قانون استحقاق خود بر اجرت‌المثل را اثبات نماید، ادعای وی مسموع نخواهد بود.

شرایط قانونی که بر اساس آن زن استحقاق دریافت اجرت‌المثل ایام زوجیت را در تبصره ماده 336 قانون مدنی ذکر شده است و باید (جمع تمام شرایط) وجود داشته باشد.

تبصره ماده 336 قانون مدنی: چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً بر عهده وی نبوده و عرفاً برای آن کار اجرت‌المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام‌گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌دهد.

توافق در مورد جهیزیه در طلاق توافقی:

مالک جهیزیه‌ای که زوجه با خود به منزل مشترک می‌آورد درهرصورت خود وی است. مشروط بر اینکه به نحوی بتواند ثابت کند وسایل موردنظر را خود او یا خانواده وی خریداری نموده‌اند. برای مثال این موضوع, در بسیاری از خانواده‌ها مرسوم است که از جهیزیه خریداری شده توسط خانواده دختر لیستی که به سیاهه جهیزیه معروف است تهیه می‌نمایند. این لیست به امضا افرادی از هر دو خانواده عروس و داماد و همچنین خود داماد می‌رسد.

به‌وسیله لیست مذکور می‌توان اثبات نمود که مالکیت وسایل مندرج در سیاهه جهیزیه با زوجه است و وی در هر زمانی می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن داشته باشد.

یکی دیگر از راه‌های مرسوم اثبات مالکیت زوجه بر جهیزیه، فاکتور خرید اجناس است. یعنی چنانچه سیاهه‌ای در کار نباشد و یا برخی از اقلام بعداً خریداری شود و در نتیجه در سیاهه جهیزیه موجود نباشد و یا به هر علتی ازقلم‌افتاده باشد. فاکتور خریدی که در آن نام زوجه یا خانواده وی به‌عنوان خریدار ذکر شده است, دلیل بر مالکیت زوجه بر اجناس مذکور است.

درهرصورت جهیزیه یکی از اموال و حقیقی زوجه محسوب می‌شود و تعیین تکلیف در مورد آن برای صدور گواهی عدم امکان سازش لازم است.

حضانت فرزندان:

 یکی از توافقات مهم زوجین در خصوص حضانت فرزندان است. فرزندان دختر بالای سن 9 سال و پسر از 15 سال تمام، از سن حضانت (نگهداری) خارج هستند؛ بنابراین دادگاه تکلیفی در خصوص آنها ندارد تا حضانت را در رای مشخص کند. دوم عده‌ای از خانم‌ها به‌غلط عنوان می‌کنند که مهریه خود را بخشیده و در ازای آن حضانت فرزند را به عهده می‌گیرد, این درخواست غیرقانونی و بی‌ارتباط به موضوع طلاق است. ملاک دادگاه مصلحت فعلی زندگی طفل است و توافق طرفین طلاق هیچ تأثیری در آن نخواهد داشت.

نحوه طلاق توافقی ایرانیان خارج از کشور:

 چنانچه متقاضی طلاق توافقی در خارج از کشور ساکن باشند باز هم می‌توانند تمامی مراحل مربوطه را در ایران و توسط وکلای دادگستری به انجام برساند.

مرد و یا زنی که در خارج از کشور ساکن است باید به سفارت و یا کنسولگری ایران در آن کشور مراجعه نمایند. سپس به یکی از اقوام، دوستان یا آشنایان خود در ایران وکالت مدنی بدهند تا شخص مذکور بتواند بر اساس همین وکالت‌نامه به وکیل دادگستری مراجعه نماید.

نتیجه‌گیری

طلاق توافقی به‌نوعی از طلاق گفته می‌شود که هر دو نفر راضی به جدایی هستند. در این نوع طلاق، هر دو طرف سر مباحثی مانند مهریه، نفقه، حضانت فرزند و استرداد جهیزیه به توافق می‌رسند. جهت انجام طلاق توافقی زوجین می‌توانند از وکیل مناسب برای اجرای مراحل مختلف طلاق کمک بگیرند.