هرروزه در دادگاه‌ها یا شوراهای حل اختلاف شاهد عبور و مرور افرادی هستیم که برای ارائه دادخواست و مطالبه طلب خود به این اماکن مراجعه کرده‌اند. وقتی قراردادی بین دو طرف منعقد می‌شود گاهی ممکن است یکی از طرفین از انجام تعهدات خود سر باز زند و باعث به‌وجود آمدن خسارت برای فرد مقابل شود. با این وجود نیاز به یک وکیل دعاوی مربوط به تعهدات و امور قراردادها باید این مورد را رسیدگی کند. یکی از انواع قراردادی که بین طرفین بسته می‌شود سند یا رسید عادی است. در این مقاله به معرفی رسید عادی و مطالبه وجه رسید عادی پرداخته می‌شود.

معرفی رسید عادی

ماده 10 قانون مدنی می‌گوید که اگر دو فرد قرارداد یا قول و قراری را باهم منعقد کنند، این قرارداد آن‌ها دارای ارزش می‌باشد. حال سوالی که پیش می‌آید این است که رسید عادی چیست؟ رسید عادی یا سند عادی درواقع قراردادی است که بین دو طرف قرارداد منعقد، نوشته و امضا می‌شود. این رسید ثبت رسمی نمی‌شود و اعتبارش را از اعتمادی که طرفین به هم دارند و وجود شاهد یا شهود می‌گیرد. رسید عادی در مقایسه با رسیدهای رسمی از حمایت قانونی کمتری بهره می‌برد ولی طبق ماده 10 قانون مدنی به‌هرحال میزانی از حمایت قانون را در بردارد.

انواع رسید عادی

در این بخش به معرفی انواع رسید عادی پرداخته‌ایم. با در دست داشتن هرکدام از این رسیدها و در صورت اثبات حقانیت و اعتبار رسید، فرد می‌تواند مطالبه وجه رسید عادی داشته باشد. انواع رسید عادی به شرح زیر است:

1. رسید معمولی

رسید معمولی ساده‌ترین نوع رسید عادی است. این نوع رسید درواقع یک برگه کاغذ نوشته‌شده مابین طلبکار و بدهکار است که در آن فرد بدهکار اقرار کرده است که مبلغ معینی را به فرد طلبکار بدهی دارد.

• فاکتور فروش

فاکتور فروش هم یکی دیگر از انواع رسید عادی می‌باشد. فاکتور فروش درواقع برگه کاغذی است که طبق آن کالایی از طرف فردی به فرد دیگر ارائه می‌شود و فرد مقابل باید وجه کالا را بپردازد. در صورت عدم پرداخت وجه توسط شخص، فرد مقابل می‌تواند با اثبات اعتبار فاکتور فروش و تائید و اثبات تحویل کالا به وی، اقدام به مطالبه وجه فاکتور مذکور کند.

• رسید واریز وجه به حساب و یا کارت عابربانک

رسید واریزوجه به حساب و یا کارت عابربانک نیز یکی دیگر از انواع رسید عادی است. در این نوع رسید، فرد مبلغی را به شماره‌حساب یا کارت فرد دیگری واریز می‌کند و فرد مقابل طبق ماده 265 قانون مدنی باید آن را عودت دهد. فرد طلبکار می‌تواند با داشتن پرینت حساب بانکی با مهر بانک ادعای خود را در دادگاه یا شورای حل اختلاف ثابت کند.

• مطالبه وجه بر اساس قرارداد

در اغلب قراردادها، مفادی ذکر می‌شود که اغلب یکی از آن مفاد مرتبط با تعهد طرفین برای نقل‌وانتقال وجه است. درصورتی‌که فرد از پرداخت وجه موردنظر امتناع کند، طرف دیگر می‌تواند با داشتن قرارداد منعقدشده و سایر مدارک موردنیاز اقدام به دادخواهی کند و پس از اثبات حقانیتش، وجه طلب خود را دریافت کند.

• پرداخت وجه به‌صورت دستی

اگر فرد بدهکار پول را به‌صورت دستی دریافت کرده‌باشد و از پرداخت آن شانه خالی‌کند، اثبات حقانیت طلبکار کمی دشوار به‌نظر می‌رسد و درواقع جزء سخت‌ترین حالت‌های اثبات طلب است. در این مواقع یا باید خود بدهکار به بدهی خود اعتراف و اقرار کند و یا شاهد معتبری وجود داشته باشد که حرف‌های طلبکار را تائید و تصدیق کند.

ماده 265 قانون مدنی چیست؟

طبق ماده 265 قانون مدنی وقتی پولی به کسی داده می‌شود، اصل و ظاهر قضیه و اولین برداشت این می‌باشد که قرار است طرف مقابل، آن پول را عودت دهد و دریافت‌کننده پول درواقع طلبکار نبوده است. اگر دریافت‌کننده پول طلبکار بوده باشد باید بتواند در دادگاه یا شورای حل اختلاف، برائت ذمه خود را اثبات کند و با ارائه مدارک کافی و محکمه‌پسند استحقاق خود و عدم ضرورت استرداد وجه را به‌طرف دیگر، در دادگاه به‌ اثبات برساند. اگر خوانده نتواند ثابت کند که طلبکار بوده است، باید وجه را بپردازد و صرف اینکه بگوید من طلبکار بوده‌ام وجهه قانونی ندارد.

مطالبه وجه رسید عادی

مطالبه وجه رسید عادی زمانی اتفاق می‌افتد که بین دو طرف معامله قراردادی منعقد و امضا می‌شود. درطی آن‌ یک طرف معامله متعهد می‌گردد که وجه یا کالایی را در اختیار طرف دوم قرار دهد. حال اگر بنا به‌هردلیلی شخص بدهکار در انجام تعهدات خود که همان پرداخت پول یا کالا است کوتاهی کند، طرف طلبکار می‌تواند با مراجعه به مراجع ذی‌صلاح اقدام به مطالبه وجه حق خود کند که به آن مطالبه وجه رسید عادی گفته می‌شود. متأسفانه به خاطر اینکه رسیدهای عادی در مراکز قانونی ثبت رسمی نمی‌شوند، این نوع مطالبه وجه کمی دشوارتر از مطالبه وجوه دیگر مانند چک و سفته است.

باید در نظر داشت که قانون‌گذار و محاکم قضایی وجود سفته یا چک را دلیل بر وجود دین و بدهی صادرکننده می‌دانند و عدم وجود هرگونه سند تجاری مانند سفته و چک ممکن است باعث به وجود آمدن مسائلی برای فرد طلبکار شود. در دادخواست مطالبه وجه رسید عادی، شخص طلبکار معمولاً سفته یا چک یا هر سند قانونی دیگری را در اختیار ندارد. درست است که روند این نوع مطالبه وجه کمی دشوارتر است و ممکن است بیشتر به طول بینجامد ولی کاملاً غیرممکن نیست و جای امیدواری هست.

تفاوت رسید عادی و اسناد تجاری مانند چک و سفته

در مطالبه وجه چک یا سفته طلبکار صرفا با در دست داشتن سند می‌تواند وجه مذکور را مطالبه کند و نیاز ندارد با دلیل و مدرک وجود طلب را ثابت کند. تنها موردی که مانع از وصول طلب از طریق اسنادی مانند چک و سفته می‌شود، ادعا و اثبات ادعای مبنی بر جعلی بودن آن اسناد است.

 ولی در مطالبه وجه رسید عادی در اغلب اوقات بدهکار وجود بدهی را منکر می‌شود و رسیدی که در دست طلبکار هست را ساختگی و یا نوشتن رسید را از روی اجبار می‌داند. یا حتی ادعا می‌کند که مفاد رسید در حال حاضر، آن چیزی نیست که روز اول نوشته‌شده بود و آن را جعلی می‌داند. گاهی نیز بدهکار به‌دروغ مدعی می‌شود که مبلغ این بدهی را به طلبکار پرداخت کرده است. در چنین موقعیتی نیاز است که طلبکار وجود بدهی و دین و علت وجود دین را نیز به مراجع اثبات کند. ازجمله کارهایی که طلبکار می‌تواند برای اثبات حقانیت حرفش انجام دهد شهادت شهود است. اصالت امضا و خط نیز باید توسط کارشناس قوه قضاییه تائید شود.

ویژگی‌های رسیدهای عادی و فاکتور

رسیدهای عادی و فاکتورها ویژگی‌هایی دارند که از طریق آن‌ها با اسناد تجاری متمایز می‌شوند. به برخی از آن‌ها در زیر اشاره می‌کنیم:

1. مبالغ نوشته‌شده در رسیدهای عادی و فاکتورها صرفا توسط فرد طلبکار قابل وصول است و قابلیت نقل‌وانتقال به فرد دیگر وجود ندارد. این نوع از اسناد درواقع مابین طلبکار و بدهکار هستند و قابلیت استناد دارند. در این نوع از اسناد خود شخصی که رسید به‌نام او و خواهان است امکان ارائه دادخواست را دارد و فقط می‌تواند وجه موردنظر را از خوانده یا بدهکاری که اسمش در رسید ثبت ‌شده‌است، طلب کند. تنها یک استثنا در این مورد وجود دارد و آن هم زمانی است که فردی فوت کرده می‌باشد و فرزندان او به‌عنوان قائم‌مقام او می‌توانند مبلغ رسیدهای عادی وی را وصول کنند.
2. دومین ویژگی رسیدها و اسناد عادی، قابلیت تأمین خواسته در صورت پرداخت خسارت احتمالی است. این ویژگی در این مقاله به‌تفصیل توضیح داده می‌شود.
3. حتی اگر زیر رسید عادی را فرد دیگری نیز امضا کرده باشد، آن فرد هیچ مسئولیتی در قبال تضمین پرداخت وجه رسید عادی ندارد. مگر اینکه به‌صراحت در رسید قید شده‌باشد که آن فرد به‌عنوان ضامن است و مسئولیت پرداخت وجه موردنظر را درصورتی‌که بدهکار اصلی آن را نپردازد برعهده دارد.

مراجع ذی‌صلاح برای مطالبه وجه رسید عادی

باید توجه داشت که اگر مبلغ بدهی موردنظر کمتر از بیست میلیون تومان باشد فرد برای مطالبه وجه خود به شورای حل اختلاف رجوع کند. ولی اگر وجه موردنظر بیشتر از بیست میلیون تومان باشد فرد باید به دادگاه محل اقامت خود یا دادگاه محل اجرای تعهد مراجعه کند.

نکته‌ای که ذکر آن حائز‌اهمیت است، این می‌باشد که مواقعی پیش می‌آید طرفین در رسید عادی تاریخ معینی را برای سررسید بدهی معین نکرده‌اند. در چنین مواقعی اگر فرد بخواهد برای تأخیر در پرداخت دین طلب خسارت کند، قانون‌گذار تاریخی را که او برای گرفتن طلب، دادخواستش را به دادگاه ارائه داده است را ملاک بررسی و تصمیم‌گیری قرار می‌دهد. دادگاه آن تاریخ را مبدأ شروع تعیین خسارت تأخیر تأدیه قرار می‌دهد، هرچند که فرد بعد از سال‌ها اقدام به ارائه درخواست کرده باشد.

از طرف دیگر اگر سررسید و تاریخ مشخصی برای ادای دین تعیین شده باشد و هنوز آن تاریخ فرا نرسیده باشد، فرد نمی‌تواند ادعای مطالبه طلب کند و دادخواست به دادگاه ارائه دهد.

روند رسیدگی مطالبه وجه رسید عادی

مطالبه وجه رسید عادی مانند مطالبات وجوه جاری است. برای مطالبه وجه رسید عادی، درصورتی‌که مدارک فرد کامل باشد با ارائه مدارک و مستندات به مراجع ذی‌صلاح منتظر رأی و نظر آن‌ها می‌ماند. درصورتی‌که اعتبار و صحت حرف‌ها و رسید فرد برای شورای حل اختلاف و یا دادگاه محرز شود، رسید عادی فرد مانند سایر رسیدهای رسمی دارای اعتبار می‌شود. پس‌ازآن، دادگاه به خوانده یا درواقع بدهکار، حکم پرداخت وجه می‌دهد و اگر وی از این امر سر باز زند، اگر خواهان یا طلبکار تودیع خسارت احتمالی کرده باشد می‌تواند درخواست تأمین خواسته خود را ارائه دهد.

گاهی پیش می‌آید که رأی دادگاه برخلاف خواسته خواهان است و دادگاه اعتبار رسید عادی را تائید نمی‌کند. در چنین مواردی فرد می‌تواند درخواست دادگاه تجدیدنظر کند و دوباره نسبت به ارائه مدارک قوی‌تر اقدام کند تا بتواند حقانیت ادعای خود را به دادگاه ثابت کند.

نکته دیگری که باید به آن توجه شود این است که فرد باید قبل از ارائه دادخواست خود، در سامانه ابلاغ الکترونیک (ثنا) ثبت‌نام کند. ازآنجایی‌که امور قضایی امور نسبتا پیچیده‌ای هستند که ظرافت‌های خاص خود را دارند، اکیدا توصیه می‌شود که افراد برای مطالبه وجه خود با یک وکیل حاذق و باتجربه مشورت کنند تا مسیر رسیدن به حق قانونی خود را سریع‌تر و راحت‌تر طی کنند.

هزینه دادرسی مطالبه وجه رسید عادی

برای رسیدهای عادی کمتر از بیست میلیون تومان، هزینه دادرسی مطالبه وجه رسید عادی 2.5 درصد مبلغ موردنظر و برای مبالغ بالای 20 میلیون تومان این هزینه 3.5 درصد مبلغ موردنظر است.

مدارک موردنیاز برای مطالبه وجه رسید عادی

برای اینکه فرد طلبکار بتواند مراجع قانونی را در شوراهای حل اختلاف یا دادگاه‌ها مجاب کند که ادعایش صحیح است و بتواند با کمک مراجع قانونی به حق خود برسد باید مدارک زیر را آماده و تحویل دادگاه یا شورای حل اختلاف دهد:

مدارکی دال بر دلایل وجود دین یا بدهی بدهکار که برخی از این مدارک می‌تواند حرف‌های خواهان را در دادگاه به اثبات برسانند به شرح زیر هستند:

• برگه رسید پرداختی.
• رسید اخذ وجه.
• فاکتور فروش جنس.
• وجود دو شاهد معتبر که طلبکار بودن خواهان را اقرار می‌کنند.
• فیش کارت به کارت یا انتقال‌وجه به کارت خوانده.
• اقرار از سوی خوانده.
• اصل رسیدهای استنادی که می‌توانند در اثبات حقانیت فرد بسیار کمک‌کننده باشند.
• مدارک شناسایی معتبر خواهان یا طلبکار.
• تودیع خسارت احتمالی در صورت تمایل به اخذ تأمین خواسته.

قابلیت تأمین خواسته در مطالبه وجه رسید عادی

گاهی پیش می‌آید که فرد بدهکار در قراردادهای رسید عادی مال و اموال برای پرداخت تعهداتش و بدهی‌هایش را دارد. اما به هر دلیلی از انجام این کار امتناع می‌کند و یا امکان دارد اموال خود را جابه‌جا کند و به‌نام فرد دیگری ثبت کند. در این شرایط، تأمین خواسته به‌این‌معنی است که شخص طلبکار می‌تواند مبلغ طلب خود را از طریق توقیف و دسترسی به اموال بدهکار مطالبه کند.

برای درخواست تأمین خواسته، خواهان یا طلبکار می‌تواند با ارائه لیست اموال فرد بدهکار به دادگاه، درخواست حکم توقیف اموال کند. اما باید بدانیم که طبق قانون در این موارد درصدی از مبلغ موردنظر به‌عنوان خسارت احتمالی از مبلغ کل کسر می‌شود و معادل مابقی مبلغ از اموال بدهکار توقیف می‌شود. میزان این درصد معمولاً چیزی بین 10 تا 30 درصد است که توسط دادگاه با در نظر گرفتن شرایط موجود تعیین می‌شود.

اگر فرد خوانده یا بدهکار بازهم در برابر پرداخت بدهی‌اش مقاومت کرد، دادگاه این اختیار را دارد که اموالش را به مزایده گذاشته و حق فرد طلبکار را ادا کند و مطالبه وجه رسید عادی به سرانجام مورد دلخواه برسد.

مطالبه وجه در صورت عدم وجود رسید عادی

گاهی پیش می‌آید که فرد به‌عنوان‌مثال وجهی را به‌کسی قرض داده است ولی در قبال آن رسیدی دریافت نکرده است. اثبات حقانیت فرد در این پرونده‌ها به دقت و مهارت بالایی نیاز دارد. در این نوع از پرونده‌های حقوقی فقط می‌توان به شهادت شهود استناد کرد و شهادت شهود باید با علم و یقین باشد. شهود نمی‌توانند ادعا کنند که من از کسی شنیده‌ام که خوانده از خواهان پول و وجهی را دریافت کرده است. شهادت شهود باید قطعیت داشته باشد.

جمع‌بندی

رسید عادی برگه‌ای است که مابین دو طرف معامله نوشته و امضا می‌شود و ضمن آن یک‌طرف معامله موظف است وجهی را به طرف دیگر معامله بپردازد. با توجه به‌تمامی مطالبی که در این مقاله ارائه شد باید بیان کرد که اگرچه داشتن رسید عادی برای انجام معاملات کاری عاقلانه است ولی ازآنجاکه اثبات سندیت و حقانیت آن کمی دشوارتر است، به همه توصیه می‌شود که در هنگام بستن قرارداد یا معاملات حتی‌الامکان از ارائه و دریافت رسید عادی خودداری کنند و اسناد خود را ثبت رسمی کنند تا بتوانند با خیال راحت برای مطالبه وجه خود اقدام کنند  و دردسرهای مطالبه وجه رسید عادی را نداشته باشند.