سفته، سندی است که شخص امضاکننده آن، متعهد می‌شود مبلغی را از طریق آن در موعد مشخص یا عندالمطالبه به شخص مقابل یا در وجه حامل بپردازد. سفته معمولا به‌عنوان نوعی وثیقه در هنگام قرض کردن پول یا دریافت وام از بانک استفاده می‌شود. گاهی شخص، تعهد خود را در خصوص پرداخت مبلغ درج‌شده در سفته انجام نمی‌دهد. در این صورت، دارنده می‌تواند از طریق طرح دعوای مطالبه وجه سفته توسط یک وکیل وصول مطالبات برای دریافت آن اقدام نماید.
شرایط صدور سفته
صدور سفته مطابق با ماده ۳۰۸ قانون تجارت، دارای شرایطی است که باید به‌صورت صحیح رعایت شود. در غیر این صورت سفته دارای اعتبار لازم نخواهد بود. این شرایط عبارتند از:
- امضا یا مهر صادرکننده سفته باید در آن موجود باشد.
- تاریخ صدور سفته باید درج شود.
- صادرکننده باید مبلغی را که قصد دارد از طریق سفته بپردازد، با حروف بر روی آن بنویسد.
- نام گیرنده سفته باید در آن درج شود. همچنین می‌توان آن را در وجه حامل صادر نمود.
- تاریخ پرداخت سفته باید در آن مرقوم گردد.
شرایط لازم برای مطالبه وجه سفته
طبق قانون شرایطی برای سفته در نظر گرفته‌شده است تا بتوان وجه آن را مطالبه کرد. به عنوان مثال، تنظیم آن به‌گونه‌ای صورت گرفته باشد که قانون مقرر کرده است. در غیر این صورت، سفته آنگونه که مورد انتظار طرفین می‌باشد، اعتبار ندارد.
از جمله شرایطی که برای مطالبه سفته وجود دارد، می‌توان به واخواست سفته، تاریخ واخواست، تقدیم دادخواست و … اشاره کرد. در ادامه به این موارد بیشتر خواهیم پرداخت.
واخواست سفته چیست؟
به اقدامی که از طرف دارنده سفته به‌منظور توقیف اموال صادرکننده یا مسئولین آن انجام می‌گردد، واخواست سفته گفته می‌شود. این اقدام مشابه برگشت زدن چک می‌باشد. تنها تفاوتی که در این خصوص وجود دارد، این است که بدون واخواست، می‌توان برای مطالبه وجه سفته اقدام کرد. اما در صورتی‌که چک برگشت زده نشود، طرح دعوا برای مطالبه وجه آن امکان‌پذیر نمی‌باشد.
راه‌های قانونی مطالبه وجه سفته
در این مورد، امکان پیگیری از طریق دادگاه کیفری وجود ندارد. بنابراین تنها می‌توان از دو روش برای دریافت وجه سفته اقدام کرد. این دو روش عبارتند از:
- طرح دعوای حقوقی
مطالبه وجه چک از سه روش مختلف قابل انجام است. اما مطالبه وجه سفته برخلاف چک، فقط در دادگاه حقوقی و از طریق طرح دعوا در این دادگاه امکان‌پذیر می‌باشد. بدین منظور باید دادخواستی منطبق با شرایط موجود در قانون آیین دادرسی مدنی تنظیم و به دادگاه حقوقی ارائه شود.
- اجرای اسناد رسمی
گاهی شخص صادرکننده سفته یا ظهرنویسان آن، به تعهدات خود در قبال پرداخت وجه آن عمل نمی‌کنند. در این صورت، دارنده می‌تواند به واحد اجرای اسناد رسمی در دفاتر ثبت اسناد مراجعه کند. پس از مراجعه به این واحد، امکان درخواست توقیف اموال افراد ذکرشده برای پرداخت وجه سفته وجود خواهد داشت.
چه زمانی برای مطالبه وجه سفته باید اقدام شود؟
همه سفته‌ها شامل دو تاریخ می‌باشند که عبارتند از:
- تاریخ سررسید سفته
- تاریخ صدور سفته
ملاک قانونی موردنظر برای این موضوع، تاریخ سررسید سفته می‌باشد. در صورتی‌که شخص صادرکننده سفته به تعهدات خود در خصوص پرداخت وجه آن عمل نکند، دارنده سفته می‌تواند پس از گذشت ۱۰ روز از تاریخ سررسید، آن سفته را واخواست کند. در صورتی‌که واخواست سفته پس از ده روز از تاریخ سررسید آن انجام نشود، امکان استفاده از شرایط تأمین خواسته (توقیف اموال) برای دارنده آن امکان‌پذیر نمی‌باشد. در این صورت تنها راه مطالبه وجه، واریز ۱۰ الی ۲۰ درصد مبلغ درج‌شده روی آن به صندوق دادگستری، تحت عنوان خسارت‌های احتمالی است.
در صورتی‌که ارزش اموال صادرکننده سفته، کمتر از مبلغ درج‌شده روی آن باشد، نیازی به واخواست شدن سفته وجود ندارد. در این شرایط باید علاوه بر هزینه دادرسی، به میزان ۲/۲۵ درصد از مبلغ سفته به‌عنوان هزینه واخواست پرداخت شود.
همچنین دارنده سفته تا مدت یک سال پس از تاریخ سررسید، فرصت دارد تا علیه شخص صادرکننده طرح دعوا نماید.
برای مطالبه وجه سفته باید به کجا مراجعه شود؟
اگر مبلغ درج‌شده در سفته کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد، رسیدگی به آن بر عهده شورای حل اختلاف است. اما اگر این مبلغ از ۲۰ میلیون تومان بیشتر باشد، برای طرح دعوا در این خصوص، باید به دادگاه حقوقی مراجعه شود.
چه کسی برای مطالبه وجه سفته می‌تواند اقدام کند؟
شخصی که نامش در مقابل عبارت حواله‌کرد سفته درج شده باشد، می‌تواند برای مطالبه وجه آن اقدام کند. در صورتی که سفته در وجه حامل صادر شده باشد، علاوه بر دارنده سفته، وکیل او نیز می‌تواند در شورای حل اختلاف یا دادگاه به‌منظور طرح دعوا دادخواست خود را تقدیم کند.
مدارک موردنیاز برای مطالبه وجه سفته
اولین کاری که در این مورد باید انجام داد، تنظیم یک دادخواست کامل می‌باشد. سپس مدارک زیر باید ضمیمه آن گردد:
- کپی برابر اصل سفته
- در صورت انجام واخواست سفته، ارائه کپی برابر اصل آن
- کپی برابر اصل کارت ملی دارنده سفته
- کپی برابر اصل همه مستندات و مدارکی که سفته دریافت شده است
- در صورت داشتن وکیل، ارائه اصل وکالت‌نامه
اگر دارنده سفته قصد توقیف اموال صادرکننده آن را داشته باشد، باید تقاضای صدور قرار تأمین خواسته را در ستون مربوط به آن قید کند.
چک بهتر است یا سفته؟
یکی از سؤالاتی که برای بسیاری از افراد در معاملات یا دادن قرض پیش می‌آید، این است که بهتر است از طرف مقابل چک دریافت کنند یا سفته؟ تصور عموم مردم مبنی بر اعتبار بیشتر سفته به علت دولتی بودن و پرداخت مبلغی بابت خرید تمبر دولتی است. اما برخلاف این تصور، چک به‌مراتب بهتر از سفته می‌باشد و از اعتبار بیشتری نیز برخوردار است.
برای مطالبه وجه سفته همان‌طور که گفته شد، باید سفته واخواست شود. این موضوع نیازمند این است که تمبر سفته که معادل دو و نیم درصد می‌باشد، ابطال گردد. اما چک را می‌توان پس از مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت، واخواست‌شده در نظر گرفت.
دارنده چک در بسیاری از موارد این امکان را دارد که به علت صدور چک بلامحل، از صادرکننده آن شکایت کیفری نماید. این موضوع، رسیدن به حقوق شخص ذینفع را به‌صورت بهتری تضمین می‌کند. این در حالی است که دارنده سفته تنها می‌تواند طرح دعوای حقوقی برای مطالبه وجه آن نماید و وصف کیفری ندارد.
چک در خصوص دریافت خسارت تأخیر تأدیه از اعتبار بیشتری نسبت به سفته برخوردار است. زیرا تاریخ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه سفته از تاریخ واخواست آن محاسبه می‌شود. در صورتی‌که در مورد چک، از تاریخ سررسید آن محاسبه خواهد شد.
نکات مهم در مورد مطالبه وجه سفته
- سفته بدون تاریخ:
این موضوع به معنای عندالمطالبه بودن آن می‌باشد. به‌عبارت دیگر صادرکننده به‌محض صدور سفته قصد پرداخت وجه آن را دارد.
- سفته دارای تاریخ:
سفته‌ای که دارای تاریخ باشد، مطالبه وجه آن قبل از موعد مقرر امکان‌پذیر نمی‌باشد.
- زمان مطالبه سفته:
در صورتی‌که تاریخ انقضای سفته فرا برسد، ظرف مدت یک سال باید مطالبه شود.
- اعتبار سفته:
سفته تنها در صورتی به‌عنوان یک سند دارای اعتبار است که بیشتر شرایط قیدشده در ماده ۳۰۸ را دارا باشد یا حداقل سررسید و مبلغ آن مشخص باشد. در غیر این صورت، حتی نمی‌توان برای مطالبه وجه چاپ‌شده روی آن نیز اقدام کرد.
- نحوه امضا:
صادرکننده سفته علاوه بر امضا می‌تواند از اثرانگشت یا مهر در سفته استفاده کند.
- سفته سفید امضا:
سفته این مکان را دارد تا به‌صورت سفید امضا، صادر شود و سپس شخص دارنده، آن را تکمیل نماید. یعنی صادرکننده، این اختیار را به دارنده واگذار کرده است تا او بتواند هر زمانی که خود صلاح می‌داند، در خصوص تکمیل آن اقدام کند.
- نحوه درج مبلغ روی سفته:
یکی از شرایط مهم و اساسی در خصوص صدور سفته، درج مبلغ آن به حروف می‌باشد. بنابراین تنها این مبلغ برای پرداخت وجه سفته، ملاک قرار داده می‌شود. حال اگر سفته‌ای فاقد این مبلغ باشد، امکان طرح دعوای مطالبه برای رسیدگی به آن وجود ندارد.
- خسارت تأخیر تأدیه:
شخص دارنده سفته می‌تواند برای درخواست خسارت تأخیر تأدیه اقدام نماید. بدین منظور تاریخ تقدیم دادخواست به‌عنوان مبنای شروع محاسبه این خسارت در نظر گرفته می‌شود.
هزینه دادرسی مطالبه وجه سفته
همان‌طور که بیان شد، رسیدگی به سفته‌هایی با مبلغ کمتر از ۲۰ میلیون تومان، در شورای حل اختلاف انجام می‌شود. هزینه دادرسی در این‌گونه سفته‌ها معادل 5/2 درصد مبلغ خواسته است. اما در صورتی که مبلغ سفته از ۲۰ میلیون تومان بیشتر باشد، رسیدگی به مطالبه وجه آن به عهده دادگاه عمومی و حقوقی است. هزینه دادرسی در این دادگاه تا سقف ۲۰ میلیون تومان برابر با 5/2 درصد مبلغ خواسته و مازاد آن معادله 5/3 درصد محاسبه و پرداخت می‌گردد.
وظایف دارنده سفته
به‌منظور بهره‌مندی از مزایای سفته، قانون برای دارنده آن وظایفی را تعیین کرده است که به شرح زیر می‌باشند:
- دارنده سفته‌هایی که به‌صورت عندالمطالبه صادر شده‌اند، می‌بایست وجه آن را حداکثر ظرف مدت یک سال پس از تاریخ صدور آن، مطالبه نماید. البته در این مورد استثناهایی وجود دارد که به توافق بین طرفین وابسته است.
- دارنده سفته‌هایی که در آن، زمان مشخصی برای پرداخت مبلغ در نظر گرفته‌شده باشد، موظف به مطالبه وجه سفته در همان تاریخ است. در صورتی‌که صادرکننده سفته از پرداخت مبلغ آن امتناع کند، دارنده می‌بایست ظرف مدت ۱۰ روز پس از تاریخ سررسید آن در خصوص عدم تأدیه اعتراض به عمل آورد.
- دارنده سفته‌ای که محل تأدیه آن در داخل ایران است، تا مدت یک سال پس از تاریخ اعتراض فرصت اقامه دعوا دارد. این موضوع در مورد سفته‌هایی که محل تأدیه آن‌ها خارج از ایران می‌باشد، دو سال در نظر گرفته‌شده است.
مسئولیت متعهدان پرداخت وجه سفته
- در صورتی‌که وظایف قانونی مطرح‌شده از طرف دارنده سفته رعایت شده باشد، می‌تواند برای مطالبه وجه سفته به متعهدان آن (ازجمله صادرکننده، ظهر نویسان و ضامنان) مراجعه نماید. این وظایف در خصوص زمان‌های ثبت اعتراض و طرح دعوا می‌باشد. افراد مسئول در برابر دارنده، در خصوص پرداخت تمامی وجه آن، دارای مسئولیت تضامنی هستند. شخص دارنده سفته می‌تواند به‌صورت جمعی یا انفرادی به هر یک از آنان مراجعه کند و نسبت به مطالبه وجه آن به‌صورت تمام و کمال اقدام نماید.
- دارنده سفته پس از عمل کردن به وظایف خود، در این خصوص می‌تواند به هر یک از ظهر نویسان مراجعه کند. نیازی به رعایت ترتیب در این خصوص وجود ندارد.
- در صورتی‌که وظایف تعیین‌شده از طرف دارنده رعایت نشده باشد، این شخص تنها قادر خواهد بود به‌منظور مطالبه وجه به صادرکننده سفته مراجعه کند. در واقع حق مراجعه به ظهر نویسان برای او از دست رفته است.
مطالبه وجه سفته ضمانت
سفته در برخی از قراردادها به‌عنوان ضمانت یا حسن انجام کار صادر می‌شود. در این‌گونه موارد، صادرکننده قصد ندارد وجهی که در سفته قیدشده است را پرداخت کند. در واقع هدف از صدور سفته ضمانت، کیفیت کار یا هر تعهد دیگری در این خصوص می‌باشد. بدین صورت که اگر خسارتی به دارنده وارد شد، بتواند از محل این سفته درصدد جبران ضرر و زیان احتمالی خود برآید.
مطالبه وجه سفته ضمانت، تفاوتی با سفته‌های دیگر ندارد. دقیقا مانند سفته‌های دیگر، دارنده می‌بایست ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ درج‌شده روی آن، در خصوص واخواست اقدام کند. همچنین یک سال پس از تاریخ واخواست فرصت دارد تا در مراجع قضایی اقامه دعوا نماید.
جمع‌بندی
یکی از رایج‌ترین موضوعاتی که باعث مراجعه به دادگاه‌ها می‌گردد، مطالبه وجه سفته می‌باشد. علت اصلی این است که معمولا در صدور سفته و به‌خصوص سفته‌های ضمانت و حسن انجام کار، دقت کافی وجود ندارد. بنابراین این موضوع، منجر به ایجاد مشکلاتی در این زمینه می‌شود. اولین و مهم‌ترین قدم برای طرح دعوای مطالبه وجه یک سفته تنظیم یک دادخواست کامل، قانونی و مدون می‌باشد. در این راستا باید یک دادخواست نوشته شود و مدارک مستند به‌صورت کامل، ضمیمه آن گردد. در صورتی‌که این دادخواست مطابق با هدف خواهان نوشته نشود یا مدارک ذکرشده کامل نباشد، امکان دارد طرح دعوا نتیجه مطلوبی در بر نداشته باشد. بهتر است به‌منظور نتیجه‌گیری بهتر و سریع‌تر، تمامی اقدامات موردنیاز به یک وکیل دادگستری متخصص واگذار شود.