اخراج ثلث اموال میت مربوط به اموالی است که در وصیت‌نامه برای آن‌ها وارث تعیین می‌شود. بعد از فوت یک شخص، اموال او میان ورثه تقسیم می‌شود که به آن ارث می‌گویند. طبق قانون کسانی که از اموال میت ارث می‌برند هم خویشاوندان نزدیک و هم دور هستند. البته بستگی به شرایط متوفی نیز دارد که مشخص می‌کند وارثان چه کسانی باشند.
فرد پیش از مرگ خود می‌تواند در وصیت‌نامه ذکر کند که ارث او به چه کسانی تعلق گیرد و به چه کسانی تعلق نگیرد. البته هر کس تنها برای یک‌سوم از اموال خود می‌تواند تصمیم بگیرد که هنگام عمل به وصیت اخراج ثلث اموال میت انجام می‌شود. در این مقاله راجع به موضوع مذکور و چگونگی استفاده از یک وکیل خانواده در این خصوص توضیحاتی جامع ارائه خواهیم داد.
اموال میت چگونه تقسیم می‌شود ؟
فرد پیش از مرگ خود می‌تواند به هر میزان از اموال خود به دیگران ببخشد یا ملکی را به دیگری انتقال دهد؛ اما پس از مرگ، قانون برای اموال او تصمیم خواهد گرفت. اگر در وصیت‌نامه انتقال مال و دارایی به فرد خاصی که به آن، شخص ثالث می‌گویند ذکر شده باشد، باید به آن عمل کرد؛ اما این وصیت‌نامه نمی‌تواند شامل تمام اموال فرد شود.
به‌بیان‌دیگر با اخراج ثلث اموال میت، وصیت‌نامه او به اجرا درمی‌آید؛ اما دوسوم باقی‌مانده اموال باید همان‌طور که در قانون ذکرشده به ورثه متوفی برسد. این موضوع در قانون کشور ذکر شده و دلیل آن زایل نشدن اهلیت میت از مالکیت دارایی خویش است؛ بنابراین هیچ فردی نمی‌تواند خویشاوندانی را که ارث به آن‌ها تعلق می‌گیرد به‌واسطه وصیت از آن محروم کند.
ورثه تنها شامل خویشاوندان فرد فوت‌شده می‌شود؛ بنابراین اگر فرد می‌خواهد پس مرگ اموال او در اختیار کسانی به‌غیراز ورثه قرار گیرد یا باید برای یک‌سوم از اموال خود تصمیم‌گیری کند یا پیش از مرگ، اقدام به انتقال دارای خود کند.
وصیت بر بیش از ثلث اموال !
وصیتی که بیش از ثلث اموال را در بر گیرد، می‌تواند موجب اختلافات و درگیری بسیاری میان ورثه شود. از همین رو برای اجرای عدالت، محدودیت اخراج ثلث اموال میت در انتقال دارایی او تنظیم شده است. به‌موجب آن ورثه می‌بایست نسبت به یک‌سوم از اموال متوفی طبق وصیت‌نامه عمل کند. البته درصورتی‌که وصیت‌نامه انتقال اموال را مطابق با قانون تقسیم ارث نخواسته باشد. اگر این موضوع ذکر نشده، تمام اموال بر اساس قانون میان ورثه تقسیم می‌شود.
اگر میت برای بیش از یک‌سوم از دارایی خود تصمیم گرفته باشد، ورثه می‌توانند انتخاب کند که آیا از حق خود بگذرند و خواست او را اجرا کند یا آن را نپذیرند. اگر از بین ورثه، تنها تعدادی از آن‌ها این موضوع را بپذیرند، فقط سهم موافقان برای اجرای وصیت در نظر گرفته می‌شود نه تمام ارث.
ماده 843 قانون مدنی درباره دارایی‌هایی که مورد اخراج ثلث اموال میت قرار می‌گیرد، توضیحی بیان کرده است. بر اساس آن منظور از یک‌سوم دارایی، اموالی نیست که متوفی در هنگام نوشتن وصیت‌نامه داشته یا دارایی او در زمانی که ورثه اجازه تقسیم بدهد؛ بلکه منظور دارایی میت در هنگام مرگ است که باید تقسیم شود.
چه زمانی ورثه می‌توانند درباره وصیت مازاد بر ثلث تصمیم بگیرند ؟
همان‌طور که گفته شد وصیت مزید بر اخراج ثلث اموال میت تنها با اجازه ورثه قابل‌اجرا است. گاهی ورثه پیش از فوت موصی و گاهی پس‌ازآن درباره این موضوع تصمیم‌گیری می‌کند؛ اما درباره تأثیر این موضوع اختلاف‌نظری میان فقها دیده می‌شود.
برخی باور دارند که ورثه می‌توانند پیش از فوت موصی رضایت یا عدم رضایت خود را اعلام کند و دیگر نمی‌تواند نظر خویش را تغییر دهد. برخی نیز معتقدند تنها تا هنگام حیات موصی، این تصمیم قابل‌تغییر است؛ اما تحلیلی که حقوق‌دانان از ماده 843 قانون معدنی تهیه کرده‌اند بیان می‌کند حق ورثه در این موضوع تنها پس از فوت به وی داده می‌شود؛ بنابراین پیش از آن حقی وجود ندارد که بتواند بر اساس آن تصمیم بگیرد.
انواع وصیت !
وصیت به عملی حقوقی گفته می‌شود که برای نحوه اداره اموال پس از مرگ مورداستفاده قرار می‌گیرد. به‌طورکلی وصیت‌ها در دو دسته تملیکی و عهدی قرار می‌گیرند که در ادامه آن‌ها را توضیح خواهیم داد.
وصیت تملیکی چیست ؟
وصیت تملیکی وصیت‌هایی را شامل می‌شود که در آن فرد برای دارایی خویش تصمیم گرفته است تا بخشی یا کل آن پس از فوت، در اختیار فرد یا افرادی قرار گیرد. در قانون به فردی که وصیت تملیکی کرده، موصی و به کسی که به‌موجب وصیت، چه به‌صورت اخراج ثلث اموال میت چه به طرق دیگر نفعی به او می‌رسد، موصی‌له گفته می‌شود. همچنین موصی‌به چیزی است که وصیت تملیکی درباره او نوشته‌شده و وصی فردی است که بر اساس وصیت عهدی، ولی بر ثلث یا بر صغیر می‌شود.
انتقال ارث از موصی به موصی‌له در وصیت تملیکی !
تنها اهمیت وصیت درباره ایجاب انتقال مالکیت از موصی به موصی‌له است؛ بنابراین وصیت تملیکی به‌خودی‌خود نمی‌تواند تملیک را محقق کند؛ بلکه موصی‌له باید پس از مرگ موصی، خواست او را بپذیرد تا ارث منتقل شود. اگر اموال بسیاری برای موصی‌له وصیت شده باشد، با اخراج ثلث اموال میت این انتقال صورت می‌گیرد.
وصیت عهدی چیست ؟
در دومین بند از ماده 826 قانون مدنی توضیحاتی درباره وصیت عهدی بیان شده است. این وصیت به مواردی اطلاق می‌شود که در آن فرد وصیت‌کننده، شخص یا اشخاصی را مأمور می‌سازد تا اموری را به انجام رسانند. به‌عبارت‌دیگر در وصیت عهدی، موصی وصی را موظف می‌کند تا به نمایندگی از او اعمالی را که در زمان حیات می‌توانسته انجام دهد؛ ولی نداده است، به‌جا بیاورد؛ برای مثال دِین و قرضی که متوفی داشته و باید پس از مرگ پرداخت شود.
وصی با وکیل چه تفاوتی دارد ؟
وکیل فردی است که به انتخاب فرد نماینده او در انجام برخی امور حقوقی و قضایی می‌شود؛ بنابراین وکیل در زمان حیات فرد انتخاب می‌شود و پس از فوت موکل، وکالت و نمایندگی او به پایان می‌رسد؛ ولی وصی شخصی است که وصیت‌کننده او را به‌موجب وصیت، پس از مرگ خود به نمایندگی انتخاب می‌کند.
چه طبقاتی در ارث وجود دارد ؟
طبق قانون کسانی که از اموال متوفی بهره‌مند می‌شوند، خویشاوندان فرد هستند. این افراد یا طبق قانون تقسیم ارث یا از طرق اخراج ثلث اموال میت می‌توانند بخشی از دارایی متوفی را در اختیار بگیرند. این افراد در سه طبقه قرار داده شده‌اند که افراد طبقات بالاتر مقدم بر طبقات پایین‌تر هستند. در ادامه به بیان این طبقات می‌پردازیم.
- طبقه نخست که شامل پدر، مادر، فرزند یا فرزندان می‌شود.
- طبقه دوم که خواهر، برادر، نوه و جد را در بر می‌گیرد.
- طبقه سوم که شامل عمو، عمه، خاله، دایی و فرزندانشان است.
چگونه اموال میت به مالکیت وارث درمی‌آید ؟
اولین کاری که برای انتقال مالکیت باید انجام شود مشخص کردن دقیق میزان اموال میت در زمان فوت است. به این کار تحریر ترکه می‌گویند. این عمل باید توسط ورثه انجام شود؛ سپس آن اموال مهروموم‌شده که هدف از آن، حفاظت از حقوق ورثه است. سپس مطالبات و قروضی که میت داشته محاسبه می‌شود تا از اموال او کسر و پرداخت شود. پس‌ازآن نوبت به عمل طبق وصیت متوفی می‌رسد که شامل دو مرحله است.
اخراج ثلث ترکه !
درصورتی‌که متوفی برای یک‌سوم از اموال خود تصمیم خاصی گرفته باشد، باید بر اساس آن عمل شود و مالکیت آن بخش از دارایی به شخص ذکرشده برسد. این کار با اخراج ثلث اموال میت انجام می‌شود که در اصطلاح حقوقی به آن اخراج ثلث ترکه می‌گویند.
مازاد بر ثلث ترکه !
اگر وصیت متوفی مربوط به بیش از یک‌سوم مال و دارایی او باشد، به آن وصیت مازاد بر ثلث ترکه می‌گویند که عمل به آن تنها با رضایت تمام ورثه امکان‌پذیر است؛ سپس تمام اموال باقی‌مانده مطابق با قانون ارث، میان ورثه تقسیم می‌شود. اولویت با طبقات نخست ارث است. اگر افراد طبقات بالاتر در قید حیات نباشد، اولویت با افراد موجود در طبقه پایین‌تر خواهد بود.
انواع وصیت‌نامه !
وصیت‌نامه سندی است که فرد در زمان حیات خود آن را تنظیم می‌کند تا تکلیف دارایی و اموال او پس از مرگش تعیین شود. این سند را می‌توان به سه دسته خود نوشت، رسمی و سری تقسیم کرد. ازآنجایی‌که اخراج ثلث اموال میت موضوع مهمی است باید از شرایط و ویژگی‌های هر یک از وصیت‌نامه‌ها اطلاع داشت تا بتوان اعتبار آن‌ها را تعیین کرد.
وصیت‌نامه خود نوشت !
این نوع وصیت‌نامه را خود شخص تنظیم می‌کند و دست خط متعلق به او است. همچنین روز، ماه و سال در این وصیت‌نامه وجود دارد و موصی آن را به امضا می‌رساند؛ بنابراین تنظیم کردن آن می‌تواند به‌صورت پنهانی انجام شود و نیاز به پرداخت هزینه‌ای هم نیست. اگر فرد توانایی یا سواد نوشتن نداشته باشد و کسی به نمایندگی از او وصیت‌نامه را تنظیم کند، آن را نمی‌توان خود نوشت نامید. نگهداری از این سند بسیار مهم و تعیین اعتبار آن بر عهده ورثه است.
وصیت‌نامه رسمی !
اگر وصیت‌نامه در دفتر اسناد رسمی تنظیم شود، آن را رسمی می‌نامند. این نوع وصیت‌نامه به دلیل برخورداری از تشریفات و مقررات دفتر، اعتبار بالایی دارد. امکان تردید در محتوا و امضا‌ها درج‌شده در این نوع سند به دلیل رسمی بودن آن، وجود ندارد و تنها ادعای قابل‌طرح می‌تواند نسبت به جعل آن باشد.
وصیت‌نامه سری !
ترکیب وصیت‌نامه خود نوشت و رسمی، وصیت‌نامه سری نامیده می‌شود. اگر موصی این سند را خود تنظیم کند و آن را به‌صورت امانت در اداره ثبت موردنظر وزارت دادگستری قرار دهد، وصیت‌نامه سری تهیه کرده است. دست خط موصی و تاریخ در این نوع وصیت‌نامه الزامی نیست و تنها باید امضای او در آن وجود داشته باشد. این نوع سند می‌بایست لاک و مهر شود و نگهداری آن باید به‌صورت سند پیچیده در لفافی، صورت گیرد.
وصیت‌نامه چه آثار حقوقی دارد ؟
پس از مرگ شخص در صورت وجود وصیت‌نامه آثار حقوقی آن پدیدار می‌شود. قبل از آن هیچ‌کس نمی‌تواند درباره اموال او تصمیم‌گیری کند و وصیت‌نامه نوشته‌شده هم ارزش حقوقی ندارد؛ به همین دلیل است که می‌گویند انسان زنده وکیل و وصی نیاز ندارد؛ اما پس از فوت، وصیت‌نامه شخص از ارزش حقوقی بهره‌مند می‌شود و فرد نام‌برده در آن، وصی خواهد بود. وصی این حق را ندارد که برای عمل به وصیت‌نامه، اخراج ثلث اموال میت و انتقال مالکیت به وارث، چیزی درخواست کند.
وصیت بر فردی که متولد نشده !
در برخی وصایا، ممکن است شخص خواسته باشد بخشی از اموال او در اختیار جنینی که هنوز متولد نشده است، قرار گیرد. اگر جنین زنده متولد شود، وصیت به نفع او اجرا خواهد شد؛ اما اگر جنین مرده به دنیا آید، آن دارایی به ورثه خواهد رسید. البته این در صورتی است که آن ورثه سبب فوت جنین نشده باشد.
وصیت بر فرد بالغ، صغیر و مجنون !
در تقسیم اموال، سن و جنون فرد اهمیتی ندارد و اگر جزو ورثه باشد، طبق قانون از اموال متوفی ارث می‌برد. حتی اخراج ثلث اموال میت در مورد این افراد می‌تواند انجام شود. البته زمانی که انتقال مالکیت در حال انجام است و باید فرد در این خصوص رضایت دهد، ولی صغیر و قیم مجنون باید این رضایت را اعلام کند. کسی که رشید و بالغ است خود می‌تواند درباره پذیرش یا عدم پذیرش وصیت‌نامه تصمیم بگیرد. پس از پذیرش این موضوع، آن شخص دیگر نمی‌تواند تصمیم خود را تغییر دهد.
نحوه تنظیم دادخواست توسط موصی‌له !
گاهی پیش می‌آید که با وجود ذکر شدن انتقال اموال به موصی‌له در وصیت‌نامه، ورثه در انجام این کار تأخیر دارند. این فرد می‌تواند اقدام به تنظیم یک دادخواست کرده تا با تحویل آن به دادگاه، این موضوع را از طریق قانون پیگیری کند. برای این کار باید با روند رسیدگی به دادخواست مذکور آشنایی داشت.
این دادخواست باید دارای عنوان تحریر ترکه باشد؛ سپس تاریخی را تعیین می‌کنند تا جلسه‌ای برای تحریر ترکه تشکیل شود. در این جلسه می‌بایست همه ورثه، وصی و خویشاوندان متوفی حضور داشته باشند و تکلیف اموال و دارایی‌ها را تعیین کنند. در این جلسه تمام مراحل تحریر ترکه صورت می‌گیرد و بعد با اخراج ثلث اموال میت، موصی‌له اختیار دارایی ذکرشده در وصیت‌نامه تا سقف یک‌سوم را در دست می‌گیرد.
وظایف شاهدان وصیت !
در مواقع اضطراری که فرد به‌سرعت وصیت‌نامه‌ای را تنظیم می‌کند، کسانی که شاهد این موضوع بودند باید دراسرع‌وقت به دفتر اسناد رسمی مراجعه کنند. این دفتر توسط اداره ثبت تعیین می‌شود و وصیت‌نامه تنظیم‌شده باید به امانت در اختیار آن‌ها قرار گیرد؛ همچنین اعلام کردن این موضوع که وصیت‌نامه در شرایط صحت و سلامت عقلی فرد نوشته شده، از دیگر وظایف شاهدان است.
اگر وصیت، به طور شفاهی تنظیم شده و سندی برای ثبت آن وجود ندارد، شاهدان می‌بایست دراسرع‌وقت به دادگاه مراجعه کنند. آن‌ها باید عناوینی که توسط موصی بیان شده را به اطلاع قاضی برسانند تا صورت‌جلسه شود؛ سپس شاهدان و قاضی باید آن را به امضا برسانند.
البته این مراحل کافی نیست و وصیت‌کننده تا حداکثر یک ماه پس‌ازآن باید آن را تأیید کند تا تنظیم وصیت‌نامه با استفاده از سه راه قانونی صورت گیرد. اگر این اتفاق نیفتد آن سند از اعتبار لازم برخوردار نخواهد بود؛ مگر اینکه تأیید و پذیرش آن توسط ورثه انجام شود.
سخن آخر !
وصیت از اقدامات مهمی است که هر فرد پیش از فوت باید آن را انجام دهد تا مشخص کند اموال او پس از فوت به چه صورت اداره شود. ممکن است شخصی تصمیم بگیرد کل اموال یا بخش زیادی از آن به فرد یا مرکزی خاص ببخشد.
همان‌طور که در این مقاله گفته شد دارایی‌ها تا سقف یک‌سوم، به‌صورت اخراج ثلث اموال میت قابل‌انتقال است. مواردی دیگر ازجمله انواع وصیت‌نامه، نحوه انتقال اموال به ورثه، شرایط وصیت بر جنین، صغیر، مجنون و بالغ در این مطلب به شما ارائه شد. امیدواریم از خواندن این مقاله لذت برده باشید.