وصیت‌نامه سندی است که فرد در زمان حیات خود تنظیم می‌کند و درباره اموال خود پس از مرگش تعیین تکلیف می‌کند. گاهی در تنظیم و مفاد این سند مشکلات و ایراداتی وجود دارد که مورد پذیرش وراث نیست و همین امر بحث ابطال وصیت نامه را مطرح می‌کند.
اگرچه بر اساس قانون هر فردی مالک اموال خویش بوده و میتواند درباره اموال خود تصمیم‌گیری کند اما قوانینی وجود دارد که بیانگر آن است که فرد تنها میتواند درباره ثلث اموال خود پس از مرگ تصمیم‌گیری کند و بیش از آن جایز و قانونی نیست.
درصورتی‌که فرد متوفی وصیت‌نامه‌ای برجای نگذاشته باشد و نسبت به انتقال ثلث یا کمتر اموال خود به موصی‌له تعیین تکلیف نشده باشد طبق قانون اموال فرد فوت شده بین وراث قانونی وی تقسیم خواهد شد. بسیاری از وصیت‌نامه‌ها به جهت مشکلات شکلی و یا قانونی که در هنگام تنظیم خود داشته‌اند ممکن است منجر به اعتراض وراث شوند. در این مقاله همراه ما باشید تا روش‌ها و دلایل ابطال وصیت نامه را برای شما شرح دهیم.
وصیت‌نامه چگونه سندی است؟
همه ما تا حدودی درباره وصیت‌نامه می‌دانیم. در حالت عمومی آن وصیت‌نامه یک دست‌نوشته است که توسط آن پدر یا مادر پس از مرگ اموالشان را بین وارثان تقسیم می‌کند. این تعریف تا حدودی درست است اما یکسری نکات وجود دارد که این تعریف را تکمیل می‌کند.
نکته اول درمورد وصیت‌نامه آن است که تنها به‌صورت دست‌نوشته فرد متوفی یافت نمی‌شود و بعضی از افراد در دفاتر رسمی آن را تنظیم می‌کنند. نکته دیگر هم آن است که فرد متوفی میتواند دررابطه‌با ثلث اموالش تصمیم‌گیری کند که به فرد موصی‌له یا غیر از وراث اصلی خود تعلق بگیرد؛ بنابراین وصیت‌نامه یک برگه کاغذی است که بر روی آن درباره اموال و حتی اعمال وراث تصمیم‌گیری شده است.
نکته دیگری که خوب است درباره وصیت‌نامه بدانیم آن است که همیشه هم در وصیت‌نامه‌ها تنها برای اموال منقول و غیرمنقول تصمیم‌گیری نمی‌شود، گاهی صاحب وصیت‌نامه درباره اعمال وراث خود، کارها و وظایفی که پس از مرگ وی موظف به انجام آن هستند نیز اعلام نظر می‌کند. این موارد میتواند یکی از دلایل ابطال وصیت نامه باشد، درصورتی‌که به هر دلیلی وراث نتوانند یا نخواهند طبق آن اعمال و رفتار عمل کنند. و در این موارد وکیل خانواده میتواند با درایت تمام مراحل قانونی آن را طی کند.
موارد ماهوی که باعث ابطال وصیت‌نامه می‌شود
اگرچه وصیت‌نامه بک نامه و سند شخصی است و توسط فرد متوفی قبل از فوت تنظیم می‌گردد اما لازم به ذکر است که این سند و نامه هم باید از شرایط حقوقی، قانونی و شکلی خاصی پیروی کرده باشد تا قابلیت استناد و رسیدگی داشته باشد؛ بنابراین در مواردی ابطال وصیت نامه نه‌تنها جایز بلکه کاملاً قانونی بوده و نمی‌توان به مفاد آن استناد کرد. این موارد به شرح زیر است:
- اگر فردی به‌قصد هلاکت و مرگ خویش خودکشی کند و بعدازاین عمل وصیت کند وصیت او قابل استناد نبوده و باطل است چه فرد بر اثر خودشی فوت کند و چه زنده بماند ین وصیت‌نامه کاملاً باطل است. اما اگر فرد متوفی در اثر خودکشی بمیرد اما قبل از اقدام به خودکشی وصیت‌نامه خود را تنظیم کرده باشد آن وصیت‌نامه در صورت داشتن شرایط قانونی و شکلی صحیح قابل استناد است.
- اهلیت داشتن فرد متوفی برای استناد به وصیت‌نامه کاملاً لازم است؛ پس اگر متوفی بر اساس تعاریف قانونی و فقهی کشور اهلیت نداشته باشد وصیت‌نامه وی باطل است.
- اگر متوفی در هنگام نگارش وصیت‌نامه را به طور و بدون رضایت و قصد شخصی خویش نگارش کرده باشد؛ درصورتی‌که این مورد را بتوان اثبات کرد وصیت‌نامه ابطال خواهد شد.
- اگر متوفی و صاحب وصیت‌نامه یک یا چند نفر از وراث خود را به هر دلیلی از ارث محروم کرده باشد نیز موجب ابطال وصیت نامه خواهد شد. طبق قوانین حقوقی کشورمان نمی‌توان هیچ یک از ورثه را از میراث محروم کرد، چه فرد خلاف‌کار و دزد باشد یا هر ایراد و جرم دیگری داشته باشد.
- اگر موصی به مال غیر وصیت کند نیز وصیت‌نامه باطل است. این بدان معنا است که فرد صاحب وصیت‌نامه تنها مجاز به تصمیم‌گیری درباره اموال خود است که به شکل قانونی به نام وی هستند. حتی اگر اموالی داشته باشد که به نام فرد دیگری است قانوناً نمی‌تواند برای آن مال وصیت کند، مگر آنکه وراث اثبات کنند که مال متعلق به موصی بوده است.
- وصیت به موارد غیرقانونی و نامشروع نیز منجر به باطل شدن وصیت‌نامه خواهد شد. مثلاً وصیت درباره مواد مخدر، دزدی و یا هر عمل خلاف قانون و عرف و شرع.
- اگر متوفی دو وصیت‌نامه از خود بر جای گذاشته باشد که مفاد آن دو با یکدیگر مغایرت داشته باشد هر دوی این وصیت‌نامه‌ها ابطال خواهد شد.
- اگر صاحب وصیت‌نامه در مفاد نامه خود بیش از ثلث اموال خود را به فردی غیر از وراث بدهد باعث ابطال وصیت نامه خواهد شد. همان‌طور که در این مقاله بارها تکرار شد موصی حق ندارد بیش از یک‌سوم اموالش را به کسی دیگر ببخشد و درصورتی‌که بیشتر یا همه اموال را به شخصی دیگر بخشیده درحالی‌که خودش وارث دارد این وصیت‌نامه باطل شده و قابل استناد نخواهد بود.
- اگر صاحب وصیت‌نامه از وصیت خود رجوع کند نیز وصیت‌نامه وی وجاهت قانونی نداشته و باطل می‌شود.
- همچنین درصورتی‌که بتوان جعلی بودن یک وصیت‌نامه را به اثبات رساند نیز قانوناً وصیت‌نامه ابطال خواهد شد.
منظور از مغایرت شکلی وصیت‌نامه چیست؟
اگر به معنای این واژه بیشتر دقت کنید متوجه خواهید شد که منظور از مغایرت شکلی وصیت‌نامه چیست. به‌طورکلی مواردی در شکل ظاهری مانند خط و نوشتار وصیت‌نامه را شرایط شکلی وصیت‌نامه می‌گویند و مشکلاتی در این شکل ظاهری میتواند منجر به باطل شدن وصیت‌نامه شود اما این مشکلات چه چیزهایی است؟
- درصورتی‌که موصی خودش بی‌سواد باشد و وصیت‌نامه به خط دیگری نوشته شده باشد این وصیت‌نامه باطل خواهد بود. تنها در مورد وصیت‌نامه‌های رسمی این مورد مصداق ندارد. اگر فردی سواد نوشتن و خواندن ندارد بهتر است که برای تنظیم وصیت‌نامه به دفاتر رسمی مراجعه کند.
- درصورتی‌که موصی باسواد بوده باشد و اعلام شود که وصیت‌نامه به دست خط خود او نگارش شده باید تطابق خط، امضا و اثر انگشت بررسی شود. هرگونه مغایرت در این موارد منجر به ابطال وصیت نامه خواهد شد.
آشنایی با انواع وصیت‌نامه
- عمومی‌ترین نوع وصیت‌نامه که اکثر ما هم به این شکل می‌شناسیم وصیت‌نامه‌هایی است که توسط خود فرد موصی نگارش شده و خودش آن را مهر و امضا کرده و اثر انگشت می‌زند. انطباق این وصیت‌نامه حتماً باید در دادگاه بررسی و محرز شود. عدم تطابق خط، امضا و اثر انگشت باعث ابطال وصیت نامه می‌شود؛ فلذا لازم است کسی که اقدام به نوشتن وصیت‌نامه خودنوشت می‌کند سواد کافی برای خواندن و نوشتن داشته باشد و درعین‌حال قوه بینایی وی نیز به‌درستی کار کند.
- دومین نوع وصیت‌نامه که به آن سری می‌گویند نیز با دست خط نوشته می‌شود اما نه دست خط خود فرد. این وصیت‌نامه توسط فردی دیگر نوشته شده و تنها به امضا و اثر انگشت موصی می‌رسد. به هر دلیلی که موصی اقدام به نگارش این نوع وصیت‌نامه می‌کند باید حداقل سواد را داشته باشد تا بتواند از تطابق ذکر شده با نگارش شده اطمینان حاصل کند.
نحوه تشخیص این نوع وصیت‌نامه از نوع قبلی آن است که باید به مکان‌های خاصی برای حفظ و نگه‌داری سپرده شوند. از جمله مکان‌هایی که در قانون برای سپردن این نامه‌ها مشخص شده اداره ثبت محل اقامت موصی است. رعایت نشدن موارد فوق‌الذکر منجر به ابطال وصیت نامه می‌شود.
- وصیت‌نامه رسمی یکی دیگر نوع وصیت‌نامه است که یک سند رسمی و لازم‌الاجرا است. این نوع نامه را هم افراد بی‌سواد و هم باسواد می‌توانند تنظیم کنند. این وصیت‌نامه توسط دفاتر رسمی بنابر گفته موصی نگارش می‌شود. وصیت‌نامه رسمی قابل‌اعتمادترین نوع وصیت‌نامه بوده و ابطال آن در دادگاه به‌سختی امکان‌پذیر است. همچنین کسی که این نوع وصیت‌نامه را تنظیم می‌کنند خیالش کاملاً راحت است که همه موارد آن به اثبات رسیده و همیشه در دفترخانه رسمی نگه‌داری خواهد شد.
مزایای داشتن یک وکیل ابطال وصیت‌نامه
یقیناً کمتر کسی پیدا می‌شود که خودش به‌تنهایی و بدون کمک وکیل بتواند در مسیر باطل کردن وصیت‌نامه قدم بردارد. حتی اگر شما تمام موارد شکلی و ماهوی مغایرت و اشکال در وصیت‌نامه موصی خود را یافته باشید باز هم اثبات آن در دادگاه و رسیدن به مقصود اصلی که همان ابطال وصیت نامه است به این سادگی‌ها نیست.
وکیل ابطال کسی است که میتواند به شما در این مسیر کمک کرده و شما را کاملاً راهنمایی کند. این وکیل مجرب و متخصص با علم و دانش کافی بر کلیه مفاد حقوقی و قانونی دررابطه‌با تنظیم و باطل کردن وصیت‌نامه کلیه اسناد و مدارک اثباتی را جمع‌آوری کرده و در دادگاه باتکیه‌بر اسناد و علم و دانش حقوقی خود از شما دفاع خواهد کرد. با وکیل متخصص خانواده مسیری که شما ممکن بود چندین ماه و حتی چند سال درگیر آن باشید بسیار کوتاه‌تر خواهد شد.
وجود یک وکیل متخصص در امور ابطال زمانی بیشتر احساس می‌شود که شما به مشکلاتی مانند برخورد با یک وصیت‌نامه جعلی روبه‌رو هستید و به‌خوبی نمی‌دانید چگونه جعلی بودن سند را در دادگاه اثبات کنید. همچنین در مواقعی که ادله کافی برای ابطال وصیت وجود ندارد یا وصیت‌نامه در دفاتر اسناد رسمی ثبت شده وکیل مجرب به شما کمک خواهد کرد و تمام راه‌ها و مسیرهای میان‌بری که میتواند به شما کمک کند تا شما به حق‌وحقوق خود برسید را به شما نشان خواهد داد.
مراحل تنظیم دادخواست رد وصیت‌نامه در دادگاه
- ابتدا دادخواست ابطال وصیت نامه در دادگاه نزدیک به محل زندگی موصی تنظیم می‌شود. برای ارائه این دادخواست باید اصل و کپی وصیت‌نامه به همراه مدارک شناسایی وارث یا وارثان به دادگاه تقدیم گردد. در دادخواست ذکر کردن دلیلی که می‌خواهید وصیت‌نامه را باطل کنید بسیار مهم و اجباری است و در صورت نبود این مورد به دادخواست شما رسیدگی نمی‌شود.
- در مرحله بعد تمامی مدارک و شواهدی که برای باطل بودن وصیت‌نامه جمع‌آوری‌شده است نیز به دادگاه تقدیم می‌گردد.
- در نهایت دادگاه باتوجه‌به شواهد و قراین و موارد ذکر شده در دادخواست نسبت به اعلام رای خود اقدام کرده و در صورت پذیرفته شدن مدارک و شواهد رای باطل کردن وصیت‌نامه را صادر خواهد کرد. کمک‌گرفتن از وکیل برای موفقیت در این مسیر بسیار مهم و حیاتی است.
آیا موصی میتواند به یک وارث بیش از سایرین ارث بدهد؟
تا اینجا متوجه شدیم که اموال موصی بین وراث بر طبق قانون و به شکلی مساوی تقسیم خواهد شد. بر اساس قانون کشور ما مردان بیش از زنان ارث می‌برند. اما گاهی ممکن است که موصی بخواهد به یک یا چند فرزند خود بیش از سایرین ارث دهد. در چنین شرایطی موصی میتواند درباره یک‌سوم اموال خود وصیت‌نامه بنویسد و آن یک‌سوم را به هر شخصی اعم از وارث موردنظر خود یا هر فرد دیگری ببخشد. اما مابقی اموال وی باید به شکل مساوی و طبق قانون بین وراث تقسیم شود. درصورتی‌که موصی اقدام به نگارش وصیت‌نامه‌ای کند که طبق آن کلیه اموالش به شکل دلخواه بین وراث تقسیم می‌گردد، یا یک یا چند تن از وراث از ارث محروم می‌گردند منجر به ابطال وصیت نامه خواهد شد.
تکلیف بدهکاران موصی پس از مرگ وی چیست؟
یکی از نکات مهمی که پس از فوت یک شخص پیش می‌آید وضعیت رسیدگی به بدهکاران آن فرد است. ماترک فرد متوفی پس از مرگ وی باید ابتدا وضعیت بدهکاران متوفی را رسیدگی کنند و بدهی ایشان را بپردازند؛ بنابراین درصورتی‌که فرد متوفی بدهکار باشد باید از ارث وی بدهی بدهکاران پرداخته شود. اگر از ارث چیزی باقی ماند طبق قانون بین وراث تقسیم گردد و اگر با پرداخت بدهی چیزی از ارث باقی نماند ورثه حق ندارند در مورد ارث خود ادعایی داشته باشند.
نکته مهمی که ممکن است برای ماترک فرد متوفی پیش بیاید این است که اگر متوفی چیزی برای ارث گذاشتن نداشته یا مقدار ارث باقی‌مانده از وی کفاف بدهی‌های وی را ندهد آیا وراث وظیفه پرداخت بدهی‌های متوفی را دارند یا خیر؟ در پاسخ باید گفت که خیر. درصورتی‌که ارث متوفی به میزان بدهی طلب کاران وی نباشد فرزندان وی به لحاظ قانونی هیچ وظیفه‌ای در قبال پرداخت بدهی متوفی ندارند.
آیا وصیت‌نامه رسمی قابل ابطال است؟
همان‌طور که ذکر شد وصیت‌نامه رسمی به‌اندازه تمام اسناد رسمی وجاهت قانونی داشته و لازم‌الاجراست. اما اگر خواهان ابطال وصیت نامه رسمی هستید باید بدانید که مسیر سخت‌تری را به نسبت انواع دیگر وصیت‌نامه در پیش دارید. تقریباً نمی‌توان هیچ نوع از ایرادات شکلی را برای باطل کردن وصیت‌نامه رسمی به کاربرد؛ زیرا این وصیت‌نامه در دفترخانه تنظیم می‌شود. اما راه‌هایی نیز وجود دارد که بتوان نسبت به این نوع وصیت‌نامه نیز اعتراض کرده و درخواست رد و ابطال آن را داد.
- اگر بتوان مدارکی دال بر جعلی بودن این وصیت‌نامه پیدا کرد می‌توان با استناد به آن‌ها درخواست ابطال را داد.
- اگر در وصیت‌نامه اصل یک‌سوم اموال رعایت نشده باشد و موصی بیش از این مقدار را وصیت کرده باشد نیز می‌توان درخواست ابطال داد.
- درصورتی‌که بتوان در مفاد وصیت‌نامه موارد ماهوی و قانونی که منجر به ابطال وصیت نامه می‌شود را یافت نیز می‌توان درخواست رد وصیت‌نامه داد. البته لام به ذکر است این مورد بسیار نادر است؛ زیرا کسانی که اقدام به تنظیم این اسناد می‌کنند به کلیه قوانین حقوقی دررابطه‌با تنظیم وصیت‌نامه اشراف کامل دارند و بعید است که اشتباهاتی رخ دهد اما غیرممکن نیست.
ویژگی‌های موصی هنگام تنظیم وصیت‌نامه
وصیت‌نامه یک سند مهم برای وارثان یک فرد است و تعیین تکلیف اموال و دارایی‌های فرد پس از فوت وی با این نامه مشخص خواهد شد؛ بنابراین صاحب وصیت‌نامه باید هنگام نگارش این سند مهم ویژگی‌هایی داشته باشد که پس از فوت وی وصیت‌نامه را قابل استناد کند. از جمله ویژگی‌ها و مواردی که هنگام نگارش وصیت‌نامه باید رعایت شود بدین شرح است:
- موصی باید عاقل و بالغ باشد و هنگام نگارش وصیت‌نامه آثاری از زوال عقل و مخدوش بودن منطق در وی هویدا نشده باشد.
- موصی باید وصیت‌نامه را با اختیار خود و بدون اجبار نگارش کرده باشد.
- اگر قصد دارد وصیت‌نامه را به خط خود یا به شکل سری بنویسد سواد کافی داشته باشد.
- تنظیم وصیت‌نامه باید به شکلی باشد که به ضرر هیچ یک از وراث تمام نشود.
- درصورتی‌که نظرات وی دررابطه‌با تقسیم اموال در طول زمان تغییر پیدا کرد باید وصیت‌نامه جدید خود را با درج تاریخ و ساعت دقیق مشخص کند تا وراث به آخرین وصیت وی عمل کنند. عدم درج دقیق زمان باعث ابطال وصیت نامه می‌شود.
جمع‌بندی
وصیت‌نامه یک نامه است که توسط پدر، مادر و یا فردی نگارش می‌شود که قصد دارد تکلیف اموال خود را پس از مرگ خود مشخص می‌کند. بسیاری از افراد به‌ویژه افرادی که اموال و دارایی‌های زیادی دارند اقدام به تنظیم یک وصیت‌نامه می‌کنند.
وصیت‌نامه میتواند توسط خود فرد، شخصی دیگر با شرایط خاص یا یک دفترخانه رسمی نوشته شود. اما نگارش این نامه شرایط و ویژگی‌هایی دارد که موصی هنگام نگارش به‌درستی باید آن‌ها را رعایت کند. درصورتی‌که موصی موارد شکلی و ماهوی را در تنظیم وصیت‌نامه خود رعایت نکند امکان ابطال وصیت نامه به وجود می‌آید.
اصطلاحات:
موصی: فرد وصیت کننده
موصی‌له: ماترک و افرادی که طبق قانون یا طبق وصیت ارث می‌برند.