در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران و همین‌طور در شرع طرفین ازدواج حقی بر گردن یکدیگر دارند که یکی از آن‌ها تمکین زن از مرد است. در مقابل مرد نیز موظف است نفقه و تمامی نیازهای مادی و مالی زن را برآورده سازد. الزام به تمکین در حقیقت به معنای اطاعت از همسر در تمامی ابعاد زندگی زناشویی از سوی زوجه است. گاهی یکی از زوجین از انجام حق دیگری خودداری می‌کند که این مورد موجب شده تا اختلافات مختلفی بین آن دو به وجود بیاید.

اگر حل این اختلافات در خانه و به‌صورت مسالمت‌آمیز صورت نگیرد، زن و شوهر معمولاً به دادگاه مراجعه کرده تا حق خود را از دیگری بستانند. در این مقاله درباره مبحث مهم و اساسی عدم تمکین از سوی زن و هم از سوی مرد خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا مفهوم این واژه مهم را دریابید. وکیل خانواده و مراحل الزام به تمکین و شرایط آن را در این مقاله بخوانید.

الزام به تمکین به چه معنا است؟

الزام به تمکین همان‌طور که از نامش مشخص است به معنای ملزم کردن افراد به عمل‌کردن به وظایف قانونی‌شان در قبال همسر است. البته درصورتی‌که بدون هیچ‌گونه دلیل موجهی از انجام وظایف همسری خود سر باز زند. در چنین حکمی فرد به زندگی مشترک باز می‌گردد و باید وظایف زناشویی خود در زندگی را مجدداً انجام دهد. با شنیدن کلمه الزام به تمکین افراد تصور می‌کنند زور و اجباری در پس انجام وظایف زناشویی فرد موردنظر نهفته است؛ درصورتی‌که باید بدانید این باور غلط است و آزادی افراد در تعارض قرار نخواهد گرفت.

انواع تمکین در قانون مدنی

تمکین در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به دو نوع تمکین عام و تمکین خاص تقسیم می‌شود که در اینجا به بررسی آن خواهیم پرداخت. تمکین عام به معنای دردسترس‌بودن زن در خانه همسر است. همچنین تمکین عام به خوش‌رفتاری و معاشرت با همسر اشاره دارد. در این نوع از تمکین زنان باید خواسته‌های شرعی همسرشان را بپذیرند.

اما تمکین خاص نوع دیگری از تمکین است که به مسائل جزئی‌تر و خصوصی‌تری چون برقراری رابطه جنسی می‌پردازد. این یعنی زن موظف است در مورد رابطه جنسی تمامی خواسته‌های شرعی همسرش را بپذیرد و از وی اطاعت کند. زن در تمکین خاص نباید از برقراری رابطه جنسی با همسر سر باز زند.

تمکین زن در دوره عقد

در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، برای زنانی که باکره هستند و در دوران عقد با همسر خود به سر می‌برند  حقی وجود دارد که با نام حق حبس، مشهور است. حق حبس زن یعنی زنان باکره که دارای شوهر هستند، درصورتی‌که دادگاه حکم الزام به تمکین داده باشد، می‌توانند در مقابل دادگاه اعلام کنند که باتوجه‌به حق خود در استفاده از حق حبس تا زمانی که مهریه خود را تماماً دریافت نکرده­اند تمکین نخواهند کرد.

 در این شرایط، قاضی مسئول رسیدگی به چنین پرونده‌ای، درخواست مرد مبنی بر تمکین زن را رد می‌کند. دقت کنید در شرایطی که زن از مرد خود تمکین عام کرده باشد، دیگر مجاز به استفاده از حق حبس خود نخواهد بود؛ بنابراین باکره بودن زن باز هم موجب استفاده زن از حق حبس خود نخواهد شد.

نکاتی در خصوص استفاده زوجه از حق حبس

بر اساس اطلاعات مندرج در قانون 1085 قانون مدنی زن قادر خواهد بود تا وقتی کل مهریه خود را دریافت نکرده از تمکین و پیروی از شوهر سر باز زند. البته این بدین شرط قابل‌اجرا است که زن باکره باشد؛ بنابراین اگر مرد دادخواست الزام به تمکین زن خود را از دادگاه خواستار باشد و زن در مقام دفاع از خود از حق حبس خود استفاده کند، مرد تا پایان پرداخت مهریه به‌صورت کامل نمی‌تواند برای عدم تمکین زن به دادگاه مراجعه کند.

ضمناً تمکین عام از شوهر یکی از موارد مهمی است که می‌تواند به ازبین‌رفتن حق حبس زن منجر شود. حتی درصورتی‌که دادگاه حکم اقساط بندی مهریه را اعلام کند تا پایان پرداخت آخرین قسط حق حبس زن پایدار باقی خواهد ماند. برخی از قضات و وکلا معتقدند درصورتی‌که در زمان جاری شدن عقد، مهریه زن عندالاستطاعه اعلام شده باشد، حق حبس برای زوجه زائل شده و زن دیگر قادر به استفاده از آن نخواهد بود.

تمکین از سوی زن

تمکین از سوی مرد

جالب است بدانید همان‌طور که در قانون مدنی مردان اجازه دارند در صورت عدم تمکین زن به دادگاه مراجعه کنند، زنان نیز در برخی از شرایط قادر هستند با مراجعه به دادگاه خانواده الزام به تمکین شوهر خود را خواستار باشند. اما این تقاضا به دلیل وجود حجب‌وحیا بیشتر در خانم‌ها کمتر به دادگاه ارائه می‌شود. اما در مقابل زنان بیش‌تر عدم تمکین شوهرانشان را به همراه عدم پرداخت نفقه در دادگاه مطرح می‌کنند. در چنین شرایطی دادگاه مرد را موظف می‌کند تا در مقابل همسر خود علاوه بر پرداخت نفقه، تمکین کند.

استثنائات درباره عدم تمکین از سوی زن

باتوجه‌به قانون زنان موظف هستند از همسران خود در خواسته‌های شرعی اطاعت کنند و تمکین از سوی زن اصلی غیرقابل‌انکار است؛ اما در برخی از شرایط خاص زنان می‌توانند از شوهر خود تمکین نکنند و خواسته‌های مبنی بر درخواست رابطه جنسی را رد کنند. در این قسمت از مقاله به بررسی شرایط لازم برای عدم تمکین زنان از شوهرانشان می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

یکی از اصلی‌ترین، بدیهی‌ترین و روشن‌ترین مواردی که زن می‌تواند از شوهر خود تمکین نکند، در زمان عادات ماهیانه است. زنان در این دوره می‌توانند از درخواست برقراری رابطه جنسی همسر پیروی نکنند. همچنین در شرایطی که زن می‌داند مرد دارای بیماری مقاربتی است و برقراری رابطه جنسی موجب انتقال بیماری به وی خواهد شد، زن اجازه دارد از برقراری رابطه امتناع کند.

ماده 1127 قانون مدنی دراین‌خصوص اعلام می‌دارد، هرگاه مردی دارای بیماری مقاربتی واگیرداری شده باشد، همسر وی حق خواهد داشت از نزدیکی و تمکین خاص با وی امتناع کند اما همچنان مرد ملزم به پرداخت نفقه به همسر خود است. همان‌طور که در بخش قبلی گفته شد یکی دیگر از شرایط عدم تمکین زن در صورتی است که زن تمکین عام نکرده باشد و در دوران عقد از حق حبس خود استفاده کند و تا زمان دریافت مهریه از همسر تمکین نکند.

ماده 1115 قانون مدنی اعلام دارد اگر بودن زوجه با همسر در یک منزل باعث ایجاد مضراتی در جان، مال و یا شرافت او باشد، زن می‌تواند بنا به اختیار خود منزل شوهر را ترک کرده و در صورت ادامه‌دار بودن عوامل مضر در خانۀ همسر به آن خانه باز نگردد. در این صورت نیز نفقه همچنان برعهده مرد خواهد بود و نسبت به پرداخت آن باید اقدام کند.

عواقب عدم تمکین زن

اگر زوجه از همسر خود در مدت‌زمان طولانی تمکین نکند و دستور دادگاه مبنی بر الزام به تمکین را رد کند، برخی حقوق برای مرد آزاد خواهد شد. برای مثال مرد می‌تواند دادخواست ازدواج مجدد خود را در دادگاه مطرح کند و یا از پرداخت نفقه زن سر باز بزند. یکی دیگر از مجازات زن در عدم تمکین بی‌دلیل از همسرش محرومیت وی از نصف دارایی همسر است که در سند ازدواج در زمان ازدواج قید شده است. حتی درصورتی‌که زن بازنده دادگاه الزام به تمکین باشد، طلاق یک‌طرفه وی بسیار دشوار و پیچیده خواهد شد.

دلایل رد درخواست التزام به تمکین زن

در این قسمت از مقاله پیش رو قصد داریم برخی از دلایل رد درخواست مرد را مبنی بر الزام به تمکین زن شرح دهیم. اولین نکته در رد درخواست مرد عدم تهیه منزل مناسب در شأن زوجه از سوی مرد است. اگر مرد نتواند منزل مناسبی برای سکونت همسرش تهیه کند، زن می‌تواند از تمکین امتناع کند. فراموش نکنید علاوه بر تهیه منزل و مسکن مناسب برای سکونت زن، مرد موظف است اثاث و وسایل مناسب و موردنیاز برای زندگی را نیز برای زن تهیه کند.

در صورت اثبات سو رفتار مرد و سو معاشرت یعنی مواردی شبیه به اقدام به ضرب‌وجرح زن، اعتیاد به مواد مخدر و مصرف مشروبات الکلی، زن اجازه عدم تمکین دارد و دادخواست مرد به جایی نخواهد رسید. استفاده از حق حبس مطابق با ضوابط و شرایط خود، اثبات عدم توانایی مرد در پرداخت نفقه و نیازهای مالی زن و همچنین عدم حضور زن در دادگاه دادرسی خانواده، موجب رد درخواست التزام به تمکیناز سوی مرد خواهد شد.

اگر زن بتواند به قاضی و دادگاه ثابت کند ازدواج آن دو به‌صورت صوری بوده و مرد علاقه‌ای به ادامه زندگی ندارد، دادخواست مرد از اعتبار ساقط خواهد شد. ترک خانه به مدت طولانی توسط مرد و همچنین در برخی از موارد عدم پایبندی مرد بر وعده‌ها و توافقات در زمان جاری شدن صیغه عقد از مواردی هستند که دادخواست مرد را رد می‌کنند.

البته دانستن این نکته ضروری است که در خصوص رد درخواست مرد در شرایطی که منزل و مسکن مناسبی برای زن تهیه نشده باشد، پس از تهیه منزل مناسب، مرد می‌تواند مجدداً درخواست خود را به دادگاه خانواده ارائه دهد.

مراحل ارائه دادخواست الزام به تمکین زن به دادگاه

بعد از توضیح و شرح تمامی موارد در خصوص تمکین زن و مرد در زندگی زناشویی اکنون بد نیست چگونگی ارائه دادخواست مرد را به دادگاه مورد بررسی قرار دهیم. مرد طبق مراحل زیر قادر خواهد بود برای دریافت حق‌وحقوق خود به دادگاه مراجعه کرده و دادخواست الزام به تمکین ارائه دهد.

ابتدا بد نیست بدانید بهتر است مرد یک وکیل خانواده مناسب برای پیشبرد دادخواست خود انتخاب کرده و با کمک وی دادخواست الزام به تمکین زوجه را تنظیم کند. سپس مرد و یا وکیل او در حوزه اختیارات قانونی می‌تواند موارد عدم اطاعت و پیروی زوجه را به دفاتر الکترونیکی مراجع قضایی اعلام کند. بعد از ثبت و دریافت دادخواست مرد، دادخواست به نزدیک‌ترین دادگاه خانواده در نزدیکی محل اقامت زن ارسال می‌شود.

البته نکته مهم آن است که مرد در زمان ارائه دادخواست خود باید بتواند موارد عدم تمکین زن و سرپیچی وی را به دادگاه اثبات کند و مدارک معتبری برای این منظور در اختیار داشته باشد. برای مثال اگر زن خانه، همسر خود را ترک کند مرد می‌تواند مدارک مبنی بر ترک منزل را به دادگاه ارائه دهد.

 همچنین مرد باید اثبات کند خود به‌تمامی تعهدات قانونی در قبال همسرش عمل کرده است. مسکن مناسب، نفقه و ابزار و وسایل موردنیاز برای زندگی را برای زن فراهم کرده اما بااین‌وجود دلیل عدم تمکین زن عدم انجام وظایف مرد در نقش همسری نبوده است.

در چنین پرونده‌هایی قابلیت اعتراض و تجدیدنظرخواهی از سوی طرفین وجود داشته و در شرایطی که هر یک از زن و مرد حس کنند دادگاه به ضرر او رأی داده می‌توانند در مدت‌زمان 20 روزه مهلت قانونی که بعد از اعلام رأی دادگاه در نظر گرفته می‌شود، با کمک وکیل خانواده خود در مورد رأی دادگاه اعتراض کنند تا پرونده مجدداً مورد بررسی قرار بگیرد.

مدارک لازم برای طرح دعوای الزام به تمکین زوجه

چه مرد و چه زن برای ارائه دادخواست الزام به تمکین همسر خود بایستی برخی از مدارک مهم را جمع‌آوری کرده و به دادگاه ارائه دهد. مدارکی چون سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی ارائه‌دهنده دادخواست، اجاره‌نامه یا سند منزل مسکونی که در آن سکونت دارند و اظهارنامه دعوت از همسر به زندگی مشترک که البته می‌تواند اختیاری باشد، مدارک موردنیاز در هنگام ثبت دادخواست هستند.

فرصت اجرای حکم الزام به تمکین

در حقیقت بهتر است بدانید دادگاه زمان معینی به‌عنوان فرصت برای زن تعیین نکرده تا در آن مدت‌زمان معین از همسر خود تمکین کند. زوجه قادر خواهد بود هر زمانی که شرایط برای تمکین و پیروی از همسر خود مهیا بود اقدام به تمکین کند.

اگر زن به رأی دادگاه مبنی بر تمکین از شوهر خود بی‌تفاوت باشد، بر عدم تمکین از سوی خود تأکید کرده است و مرد قادر است تا با مراجعه به دادگاه برخی از موارد عدم تمکین زن از جمله محرومیت زن از نیمی از اموال مرد که در زمان جاری شدن خطبه عقد مقرر شده است، را به نفع خود اجرا سازد.

 دادخواست الزام به تمکین

در انتها باید نمونه‌ای از دادخواست الزام به تمکین را مطالعه کنید. نمونه‌ای از این دادخواست در زیر مشاهده می‌شود.

با سلام

با احترام، همان گونه که مستحضر هستید:

بر اساس سند رسمی ازدواج و عقدنامه به شماره … که در تاریخ … در دفترخانه ازدواج و طلاق به شماره … در شهرستان … تنظیم شده است، شما همسر شرعی و قانونی اینجانب هستید که متأسفانه از تاریخ … الی تاریخ … بدون داشتن هیچ‌گونه دلیل منطقی و موجه قانونی، بدون دریافت رضایت بنده منزل مشترکمان را ترک کرده‌اید.

براین‌اساس، در خلال این اظهارنامه به شما ابلاغ کتبی و قانونی می‌شود که طی مدت‌زمان یک هفته بعد از دریافت و مطالعه این اظهارنامه ضمن بازگشت به منزل مشترک، به ایفای وظایف همسری خود در مقابل اینجانب اقدام کنید. در غیر این صورت بنده از طریق مراجع قضایی و دادگاه اقدام خواهم کرد.

سخن پایانی

شاید یکی از عمده دلایل عدم تمکین زنان از همسر قانونی خود اختلافات و تفاوت‌های فرهنگی و سطحی باشد که در بین اکثر زوجین وجود دارد. گاهی نیز اخلاق بد همسر و آسیب رساندن وی به زوجه، همچنین در راه خطا قدم گذاردن و اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی موجب می‌شود تا زنان به عدم تمکین از همسرانشان روی ‌آورند.

اما نکته مهم آن است که زنان و مردان باید در هنگام بروز اختلافات خانوادگی با انتخاب یک وکیل صالح برای خود اختلافات را به دادگاه خانواده برده تا در آنجا به بررسی و حل آن اقدام شود. زن می‌تواند طبق شرایط به خصوصی که به طور کامل در این مقاله شرح داده شد از همسر خود تمکین نکند. در چنین شرایطی ارائه دادخواست مرد مبنی بر عدم تمکین همسرش به دادگاه رد خواهد شد و تا زمانی که مرد نسبت به حل، رفع‌ورجوع  این شرایط نامساعد اقدامی نکند بازهم دادخواست وی رد خواهد شد.

در این مقاله حتی یک نمونه دادخواست الزام به تمکین آورده شده است که می‌توانید در مواقع لزوم از آن استفاده کنید و دادخواست خود را نگارش کنید. البته حواستان باشد که قبل از ارائه هر دادخواستی چه زن و چه مرد باید بتواند ادعاهای خود را علیه دیگری در دادگاه با مدارک قابل استناد اثبات کند. در غیر این صورت خود محکوم شده و حق به دیگری داده می‌شود.