امروزه با رشد دانش و تکنولوژی و پیوند دانشگاه و صنعت روزانه شاهد ظهور اختراعات بسیاری هستیم که به دست جوانان و اساتید توانمند کشورمان به عرصه‌های ملی و جهانی معرفی می‌شوند. این اختراعات برای فرد و کشور مزایای زیادی دارند و به همین علت حقوق و احکام متنوعی نیز برای رسیدگی به وضعیت مالکین آنها وضع شده است. اهمیت الزام به ثبت اختراع آنجا مشخص می‌شود که در صورت ناآگاهی از قوانین ممکن بوده که کل منابع صاحب ایده به خطر بیفتد یا از آن کپی کنند.

برای آنکه فرد از این بابت دچار ضرر و زیان نشود آگاهی از حقوق و قوانین ثبت اختراع، نحوه بهره‌برداری از مالکیت معنوی و حتی فروش حق استفاده از آن بسیار اهمیت دارد. ما برای شما در این مقاله به‌صورت کاملاً جزئی و با بیان تمامی نکات به بررسی الزام به ثبت اختراع خواهیم پرداخت و در نهایت هیچ جای ابهامی برای شما باقی نخواهد ماند. درصورتی‌که شما نیز اختراعی دارید که درمورد ثبت آن سردرگم شده‌اید و نیاز به یک وکیل دعاوی شرکت های تجاری دارید تا انتهای این مطلب با ما همراه بمانید.

چرا ثبت اختراع مهم است؟

در نخستین قسمت می‌خواهیم به این مسئله بپردازیم که چرا ثبت اختراع ضرورت دارد و به چه دلیلی همه وکلا و مشاوران حقوقی این کار را به شما توصیه می‌کنند. به بیان ساده اگر بخواهیم این مسئله را توضیح دهیم باید بگوییم که اختراع نیاز به صرف مطالعه و کسب دانش وسیعی دارد. شخص مخترع ساعات و روزهای زیادی از عمر خود را صرف می‌کند تا با به انجام رساندن اختراع منافع مالی و معنوی مانند حق تولید و عرضه گسترده یا معرفی به عرصه‌های کسب کند.

ازآنجایی‌که افراد سودجوی زیادی در کمین دانشجویان یا اساتید هستند تا طرح و اختراع آنها را به نام خود به ثبت برسانند و منابع مالی و معنوی را برای خود تصاحب کنند؛ پس می‌توان نتیجه گرفت که این کار ضرورت بسیاری دارد. به جهت حمایت از صاحب اصلی ایده و نگهداری از حقوق وی مجموعه قوانینی تحت عناوینی مانند حقوق مالی، حقوق نگهداری اختراع، حقوق صادرات و… تدوین شده است که در این مقاله به بررسی آنها می‌پردازیم.

نکته دیگری که در همین جایگاه باید برای الزام به ثبت اختراع اشاره کنیم نیز این بوده گاهی افراد بدون هیچ سوءنیتی روی پروژه‌ای مشابه پروژه شما کار می‌کنند و ممکن است به دلیل شباهت‌های زیاد اختراع شما ثبت نشود. در این مواقع نیز پیشنهاد می‌شود که قبل از شروع فرایند تحقیق و اجرای اختراع حتماً درمورد منحصربه‌فرد بوده ایده بررسی‌های لازم را انجام دهید. بهترین مرجع برای این کار سازمان ثبت اختراعات کشور است که به شما کمک خواهد کرد که زحمات و تلاش‌های خود را در جهت درست به کار بگیرید.

چرا باید از وکیل برای ثبت اختراع کمک بگیریم؟

کمک‌گرفتن از وکیل در همه امور حقوقی پیشنهاد می‌شود. در زمانی که شما در حال کارکردن روی یک پروژه علمی یا اختراع هستید که می‌تواند منافع مالی سرشاری برای شما به همراه داشته باشد، اهمیت این موضوع دوچندان می‌شود. درصورتی‌که شما اطلاع درستی درمورد نحوه به ثبت رساندن اختراع نداشته باشید ممکن است حقوق خود در برابر اختراعتان را از دست بدهید و حتی متحمل ضرر نیز بشوید. در این موقعیت یک وکیل که در حوزه اختراعات تخصص و مهارت کافی را دارد می‌تواند بسیار سودمند عمل کند.

مورد دیگری که حضور وکیل در کنار شما و الزام به ثبت اختراع را آشکار می‌کند زمانی است که کسی حقوق شما را دزدیده یا اقدام به کپی از طرح شما کرده است. در چنین شرایطی یک وکیل حرفه‌ای می‌تواند با پیگیری از طریق مجراهای قضایی و روش‌های صحیح حقوق شما را باز پس گیرد و شخص متخلف را نیز به سزای اعمال برساند. کاملاً مشخص است که اگر فردی در این زمینه آگاهی کافی را نداشته باشد و از وکیل نیز کمک نگیرد نمی‌تواند از حقوق خود به‌خوبی دفاع کند.

ثبت اختراع شامل چه مواردی می‌شود؟

حال که با ضرورت مسئله ثبت اختراع و حیطه عملکردی وکیل مرتبط با این قضیه آشنا شده‌اید بهتر است که  ماهیت ثبت اختراع را نیز بیشتر بشناسید. به تصور عموم مردم ثبت اختراع تنها در حالتی رخ می‌دهد که شما یک وسیله فیزیکی بسیار پیچیده را تهیه کرده‌اید که هیچ‌کس تا قبل از شما ایده ساخت آن را نداشته و شما اولین نفری هستید که چنین کاری می‌کنید. خب این مسئله تا حدودی درست است اما حوزه‌ها و عملکردهایی که الزام به ثبت اختراع شامل آنها می‌شود بسیار گسترده‌تر از این مورد است.

به‌غیراز تولید یک محصول جدید برای نخستین‌بار، طراحی روش و فرایندهای نوینی که برای به تولید یک محصول نیز منجر می‌شوند هم می‌توانند در گروه ثبت اختراعات قرار بگیرند. برای نمونه فرض می‌کنیم که یک فرد روش جدیدی برای تولید یک ماده شیمیایی طراحی کرده است و بعد از آزمایش‌های فراوان به آن نتیجه رسیده که فرایند جدید از بسیاری جهات بهتر از فرایند قدیمی است. در این حالت دستیابی به فناوری و روش تولید جدید می‌تواند برای وی منافع سرشاری به همراه داشته باشد.

بسیاری از افراد به جز تولید محصول و طراحی فرایندهای صنعتی، طراحی و تولید علائم تجاری را نیز در گروه ثبت اختراعات دسته‌بندی می‌کنند و به برند خود به چشم یک اختراع می‌نگرند. باتوجه‌به آنکه بسیاری از وکلای ثبت اختراع این کار را نیز در حوزه تخصص خود جای می‌دهند پس لازم بود که به آن اشاره کنیم. الزام به ثبت اختراع برای یک برند یا علامت تجاری آن زمان مشخص می‌شود که یک نفر با کپی‌کردن آن نشان یا طراحی نمونه‌ای که بسیار شبیه است، سعی در گمراه کردن مخاطبان شما دارد!

آشنایی با حوزه‌های مختلف حقوقی برای ثبت کردن یک اختراع

در این قسمت می‌خواهیم برای شما حوزه‌های مختلفی که یک مخترع برای ثبت دستاورد خود باید با آنها آشنا باشد را معرفی کنیم. این حوزه‌ها شامل تولید انبوه و پخش آن، عرضه کردن محصول و کسب در آن از آن، فروش اختراع، قوانین مربوط به صادرات و واردات اختراع، ذخیره و نگهداری، بهره‌برداری و … می‌شوند. با ما همراه باشید تا هرکدام از این موارد را با بیانی ساده و روان برای شما توضیح دهیم.

حقوق تولید و پخش اختراع

زمانی که فرد برای ثبت اختراع خود اقدام می‌کند و در نهایت موفق می‌شود که آن را به ثبت نهایی برساند به وی گواهی ارائه خواهد شد که به ورقه ثبت اختراع معروف است. این گواهی در حقیقت به‌مثابه یک حکم بوده که تولید و پخش آن محصول را به انحصار مخترع در میاورد. باتوجه‌به این مسئله هرکسی که بدون کسب رضایت مخترع اقدام به تولید و پخش اختراع کند مجرم بوده و باید بی‌درنگ فعالیت خود را متوقف کرده و به صاحب اصلی آن دستاورد غرامت پرداخت کند.

ورقه اختراع مدرک شما برای ارائه جهت شکایت از فرد متقلب بوده و بدون آن نمی‌توانید از حقانیت خود دفاع کنید. بهتر است بدانید که از روز ثبت اختراع تا زمانی که به‌صورت رسمی این حق را اعطا نکرده‌اید، تمام اختیارات مربوط به تولید اختراع و عرضه آن در دست خود شماست و هیچ‌کس حق کپی‌برداری یا حتی تولید نمونه مشابه آن را ندارد. همین مسئله بزرگ‌ترین دلیل برای الزام به ثبت اختراع باشد و جالب است بدانید که بدون ثبت اختراع، اگر کسی از ایده شما کپی کرد مسیر سختی برای اثبات حقانیت خود خواهید داشت.

نکته دیگری که لازم است در همین قسمت برای شما اشاره کنیم به طراحی و پخش برندها مربوط می‌شود. امروزه ما شاهد حضور طیف وسیعی از برندهای تجاری هستیم که با سوءاستفاده از ثبت نشدن برندهای معروف و شناخته شده و طراحی نمونه‌ای بسیار شبیه به آنها سعی در گمراه کردن مخاطب دارند. درصورتی‌که شما یک برند تجاری دارید و نگرانید که از آن کپی کرده و مشتریان شما را سردرگم کنند همین حالا برای ثبت آن اقدام کنید. در این‌گونه از مسائل صاحب اصلی برند ضرر مالی و معنوی شدیدی خواهد داشت.

حق فروش محصولات

بسیاری از افراد این مورد را با حق پخش اشتباه می‌گیرند. باید برای شما بگوییم که در حق پخش شما خود دستاورد را توزیع می‌کنید اما در حق فروش، شما محصولاتی که از اختراعتان حاصل می‌شود را عرضه می‌کنید. این مورد نیز یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مواردی است که در گروه منافع مالی و مادی دسته‌بندی می‌شود. افراد زیادی هستند که به علت ناآگاهی از این مورد، الزام به ثبت اختراع را جدی نمی‌گیرند و در نهایت بازار مصرف خود را از دست می‌دهند.

حق مربوط به صادرات و واردات

یکی دیگر بزرگ‌ترین مسائلی که به حقوق حوزه ثبت اختراع مربوط می‌شود صادرات و واردات است. افرادی که سابقه فعالیت در زمینه‌های صادرات و واردات را داشته‌اند می‌دانند که چه قوانین خاص و ظریفی در آن حاکم است و اگر یک مخترع از آنها خبر نداشته باشد ممکن است همه عواید حاصل از اختراع خود را از دست بدهد و حتی جریمه نیز بشود. اگر شما بتوانید اختراع خود را درصورتی‌که ماهیت فیزیکی دارد به تولید انبوه رسانده و به بازارهای خارجی معرفی کنید می‌توانید درآمد بسیاری به دست آورید.

حقوق مربوط به نگهداری و ذخیره

گاهی اوقات فردی که مالکیت اختراع یا ایده را دارد تصمیم می‌گیرد که مدتی از آن استفاده نکند یا به هر دلیلی برای مدتی آن را ساکن نگه دارد. داشتن مالکیت رسمی هر اختراع این حق را برای صاحب آن به وجود می‌آورد که تا هر زمانی که بخواهد از آن استفاده نکند. در این زمان الزام به ثبت اختراع بسیار اهمیت پیدا می‌کند و اگر در زمانی که اختراع در دست گردش نیست، آن را ثبت نکنند هرکسی می‌تواند از آن سوءاستفاده کند.

حقوق مربوط به نام مخترع یا مخترعان

زمانی که یک فرد موفق به ثبت یک دستاورد می‌شود باید برای ثبت آن اقدام کند. در این میان یک مسئله بسیار مهم به وجود خواهد آمد و آن نیز ثبت اسم افرادی بوده که در تهیه و ساخت آن دخالت داشته‌اند. اگر یک فرد تنها و به‌صورت انفرادی روی پروژه کارکرده است، تنها نام وی در گواهینامه ثبت اختراع درج می‌شود و همه حقوق و مالکیت‌ها در انحصار وی خواهد بود. اگر گروهی از افراد و پژوهشگران باهم موفق به اختراع یک وسیله شده باشند می‌توانند همگی از مزایای حاصل از ثبت اختراع بهره ببرند.

نکته حائز اهمیت دیگری که باید برای شما اشاره کنیم نیز این بوده که اگر فرد مخترع از دنیا برود، همه مزایا و عواید حاصل از آن دستاورد به وارث یا وارثان وی تعلق خواهد گرفت. مسئله‌ای که امروزه بسیار بحث‌برانگیز شده و دعاوی بسیاری به وجود آورده است نیز این بوده که فردی تحت حمایت شرکتی برای تولید اختراع باشد نمی‌تواند نسبت به اختراع خود ادعایی داشته باشد مگر در قراردادشان این موضوع شفاف‌سازی‌شده باشد.

مورد نهایی که در این زمینه لازم است اشاره کنیم نیز این بوده که گاهی فرد مخترع تمایل دارد کخ نامش برای اختراع ثبت نشود. در این زمان اداره ثبت اختراع این مسئله را قبول می‌کند و گواهی‌نامه ثبت اختراع را بدون ذکرکردن نام سازنده صادر خواهد کرد. اما مواقعی پیش می‌آید که شخص مخترع می‌خواهد که این دستاورد به نام شخص دیگری به ثبت برسد. این کار طبق قوانین امکان‌پذیر نبوده و الزام به ثبت اختراع با نام فرد دیگری میسر نخواهد بود.

مواردی که شامل ثبت اختراع نمی‌شود!

ما تا این قسمت برای شما به حقوق و قوانین اختراعات فیزیکی و دستاوردهای مربوط به خط تولید در زمینه‌های صنعتی اشاره کردیم. بااین‌حال برای تکمیل اطلاعات شما لازم است که به مواردی که شامل ثبت اختراع نمی‌شود نیز بپردازیم. اطلاع از این موارد سبب می‌شود که شما در مراحل ثبت اختراع سردرگم نشوید و یا اینکه از روش‌های دیگری برای حمایت اختراعات و حقوق خود اقدام کنید.

دستاوردهای حوزه ریاضیات و نظریه‌ها

دانشمندان حوزه ریاضیات و نظریه‌پردازان ممکن است در طول مدت فعالیت‌های عملی و حرفه‌ای خود نظریات بسیاری ارائه دهند یا اینکه به کشفیات ارزنده‌ای دست پیدا کنند. همچنین یکی از مهم‌ترین کارهایی که ریاضی‌دانان انجام می‌دهند آن بوده که مسائل حل نشده بشریت را حل می‌کنند. همه این موارد در گروه دستاوردهای علمی و معنوی گروه‌بندی می‌شوند و نمی‌توان آنها را اختراع در نظر گرفت. شما می‌توانید از طریق مراجع علمی یافته‌های خود را به ثبت برسانید اما این موارد شامل گواهینامه ثبت اختراع نخواهند شد. 

آثار هنری بی‌نظیر و زیبا

آثار هنری فوق‌العاده‌ای که تاکنون نظیر آن وجود نداشته شامل حقوق و قوانین مختلفی مانند حق کپی‌رایت و استفاده‌های تبلیغاتی می‌شوند. این آثار می‌توانند در گروه نقاشی و هنرهای ترسیمی، موسیقیایی، مجسمه‌سازی و تندیس، طراحی و دوخت، سینما و فیلم و صنایع‌دستی قرار بگیرند اما به هیچ‌کدام از آنها گواهی ثبت اختراع تعلق نمی‌گیرد. الزام به ثبت اختراع در دستاوردهای هنری مطرح نشده و بهتر است با کمک وکیل از راه‌های دیگری برای ثبت آنها استفاده کنید.

دستاوردهای پزشکی و ژنتیکی

حوزه علوم پزشکی یکی از بزرگ‌ترین حوزه‌هایی است که افراد با سرعت بالایی در آن در حال کشف ناشناخته‌ها و یافتن روش‌های جدید هستند. یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهایی که یک شخص می‌تواند در زمینه پزشکی داشته باشد کشف یک بیماری جدید است تا بشریت را نسبت به آن آگاه کند. این موضوع بسیار مهم و قابل‌تقدیر است اما در گروه اختراعات قرار نمی‌گیرد. مورد دیگری که می‌توان در این بخش به آن اشاره کرد نیز این بوده که یک محقق بتواند روش‌های جدیدی برای تشخیص یک بیماری شناخته شده ارائه بدهد.

مسئله دیگری که خیلی از پژوهشگران به آن علاقه‌مند هستند نیز این بوده که برای یک بیماری روش درمان پیدا کنند یا روش‌های درمان قدیمی را به‌روز کنند. این موارد نیز می‌توانند از طریق مراجع علمی و جهانی ثبت شوند اما الزام به ثبت اختراع برای آنها مطرح نمی‌شود. در این میان اما باید اشاره کنیم که طراحی داروهای مدرن و جدید و ساخت دستگاه‌های حوزه پزشکی شامل گواهینامه ثبت اختراع می‌شود و شما می‌تواند از مزایای حاصل از آن استفاده کنید.

حوزه‌های ژنتیک و یافته‌های حاصل از تحقیقات ژنتیکی نیز نمی‌توانند به‌عنوان اختراع به ثبت برسند هرچند حاصل این پژوهش بتواند نمود فیزیکی هم داشته باشد. فرایندهای علمی و پروسه‌هایی که یک نمونه آزمایشگاهی برای تحقیقات بیولوژیکی نیز طی می‌کند در گروه اختراعات قرار نخواهد گرفت.

دستاوردهای معنوی مربوط به عملکردهای انسانی

حتماً تاکنون شنیده‌اید که افراد روش‌های جدیدی برای فعالیت‌های ذهنی انسان کشف کرده‌اند یا دستاوردهایی در زمینه ارتباطات، مذاکره، تجارت و بازرگانی و… داشته‌اند. این موارد، هیچ‌کدام نمی‌تواند شامل قوانین ثبت اختراع بشوند و برای آنها گواهینامه اختراع صادر نمی‌شود.

دستاوردهای خلاف قانون، موازین دینی و عرف جامعه

گاهی افراد وسیله‌هایی را اختراع می‌کنند تا پیش از آن هیچ‌کس مشابه آن را درست نکرده بود اما استفاده از آن وسیله خلاف قوانین و مقررات کشور است. گاهی نیز پیش می‌آید که طبق قوانین محدودیتی برای آن اختراع وجود ندارد اما دستورات دینی استفاده از آن را نفی کرده است. مورد دیگر نیز آن بوده که گاهی استفاده و بهره‌برداری از یک دستاورد با عرف جامعه همخوانی ندارد یا جامعه آن را نمی‌پذیرد. در همه این موارد نیز الزام به ثبت اختراع منتفی خواهد شد.

کلام آخر

ما برای شما در این مقاله به بررسی همه حقوق و قوانینی پرداختیم که در زمینه ثبت اختراع وجود دارند و تمام تلاشمان را به کار گرفتیم که این موارد را به ساده‌ترین بیان ممکن شرح دهیم. دانستیم که یک اختراع باید نمود فیزیکی داشته باشد یا اینکه در فرایندهای صنعتی و خطوط تولید به کار گرفته شود و نظریات ریاضی، آثار هنری، یافته‌های پزشکی و راه‌های ذهنی نمی‌توانند اختراع شمرده شوند. درصورتی‌که شما قصد ثبت اختراع دارید باید نسبت به حقوق و قوانین آن نیز آگاه باشید که ما در مقاله به بیان آنها پرداختیم.

دانستیم که الزام به ثبت اختراع زمانی مطرح می‌شود که فرد بخواهد از طرح خود استفاده مادی و معنوی ببرد و جلو افراد سوءاستفاده‌کننده و کپی کار را بگیرد. با ثبت اختراع در صورت به‌وجودآمدن چنین مشکلاتی شما می‌توانید از طریق مجراهای قانونی حقوق خود را به دست آورید و اگر متحمل ضرر نیز شده‌اید آن را جبران کنید. حقوق و قوانین ثبت اختراع در زمینه انتشار و توزیع آن، فروش محصولات حاصل از اختراع، صادرات و واردات محصول، ذخیره و نگه‌داری آن و در نهایت در زمینه نام مخترع برای شما شرح داده شد.