در دنیای امروز به دلیل پیچیدگی مسائل مختلف، اطلاع از قوانین و مقررات کیفری حقوقی و کیفری بسیار اهمیت پیدا کرده است و کسی که نتواند اطلاعات خود را در زمینه‌های این‌چنینی بالا ببرد قطعاً متضرر خواهد شد. یکی از مسائل بسیار مهمی که امروزه نمونه‌های مختلفی از آن در جامعه زیاد شده است خیانت‌درامانت بوده و به دلیل اهمیت فراوانی که دارد در این مقاله می‌خواهیم به آن بپردازیم. این موضوع یکی از مواردی است که در کتب قوانین و مجازات اسلامی به‌وضوح جرم در نظر گرفته شده است.

هرآنچه که به‌عنوان جرم شناخته شود، باید برایش مجازاتی نیز در نظر می‌گیرند و چون این نوع از خیانت در زمینه مال و دارایی‌ها صورت می‌گیرد، بر طبق ماده 674 برایش مجازات تعیین می‌کنند. برای آنکه شما با این مسئله و نکاتش بیشتر آشنا شوید، با ما در این مقاله همراه باشید. ما هرآنچه را که نیاز است درمورد خیانت‌درامانت بدانید را برایتان بازگو خواهیم کرد.

خیانت کردن در امانت به چه معناست؟

طبق قانون، این‌گونه از خیانت شامل افعالی مانند استفاده کردن، صاحب شدن، اتلاف کردن یا گم‌کردن همراه با سوءنیت مالی بوده که از طرف مالک یا مالکان واقعی یا متصرف به حق به کسی سپرده شود. همچنین حالتی که امانات به حدنصاب معینی نیز برسد در موضوع خیانت‌درامانت می‌گنجد. به بیان ساده‌تر می‌توان این‌گونه بیان کرد که اگر شما به کسی امکان استفاده از مالی را به‌اندازه معین یا در زمان معین بدهید و شیوه استفاده تغییر کند یا از زمان و حد آن بگذرد، آن فرد در حق مال شما خیانت مرتکب شده است.

نکته‌ای که در این تعریف به آن اشاره شده است، سوءنیت است! یعنی ممکن بوده که حدنصاب استفاده یا زمان هنوز گذر نکرده باشد اما از این مال امانتی در راه نادرست یا روشی غیر از آنچه که با شما توافق شده است، استفاده شود. این مورد نیز می‌تواند مصداق خیانت در اموال شمرده شود و قابل مجازات است. حالت‌های دیگر خیانت نیز در همین تعریف گنجانده شده که شامل مفقود کردن و عدم توانایی در یافتن مال یا جبران آن بوده و اگر مال دچار نقصان نیز بشود قابل‌پیگیری و مجازات است.

بررسی ماده 647

کتاب قانون مجازات اسلامی تعریف خیانت‌درامانت را به‌صورت واضح بیان کرده و می‌گوید مالی که در حق آن خیانت انجام شده است می‌تواند منقول یا غیرمنقول باشد. همچنین نوشته‌های دارای ارزش مانند چک و سفته یا هر نوع قبض و رسید نیز می‌تواند شامل این نوع اموال باشد. نوع سپردن اموال هم در تعریف ماده 674 آورده شده و طبق آن می‌تواند به‌صورت اجاره دادن، امانت یا رهن و سایر روش‌ها باشد. در این ماده همچنین اشاره شده که کاری که بابت آن مالی را به امانت می‌دهند می‌تواند اجرت داشته یا نداشته باشد!

بعد از آنکه کتاب مجازات اسلامی شرایط مال و امانت دادن را بیان می‌کند به سراغ حالت‌ها و وضعیت‌های توافق می‌رود و می‌گوید که این مال می‌توانسته به صورتی در اختیار شخص دیگر باشد که بعد از زمان مشخصی برگردد. حالت دیگر این است که به تا اندازه مشخصی از آن استفاده کنند و سپس بازگردانده شود. در بخش بعدی به سراغ جرم‌انگاری آن رفته و وضعیتی که این امانت گیری به حالت خیانت در می‌آید را شرح می‌دهند.

اگر فردی که اموال امانتی نزد او بوده، کاری کند که صاحب اصلی مال دچار خسارت و ضرر شود خیانت‌درامانت کرده است. این خیانت همان‌طور که اشاره شد می‌تواند به‌صورت استفاده غلط، تصاحب عمدی و عدم بازگرداندن، نقص و اتلاف یا مفقود کردن مال باشد. همه این موارد در قانون اسلامی به‌عنوان جرم شناخته می‌شود و مسبب آن باید مجازات شود. زمانی بررسی جرم، موضوعی که درمورد آن تحقیق کرده و برای آن حد اسلامی تعیین می‌کنند می‌تواند خود وسیله یا ابزار تحصیل مال که به‌صورت چک و سفته یا رسید تحویل و… است، باشد.

وضعیت‌هایی که به‌عنوان خیانت در امانات شناخته می‌شود.

حال که با شرایط و ماهیت کلی خیانت در اموال آشنا شده‌اید بهتر است موقعیت‌هایی که طبق قانون شامل مجازات شناخته می‌شود یا خیانت نیست را نیز بشناسید. ما حالت‌های مختلف را به تفکیک برایتان توضیح خواهیم داد.

حالت اول مربوط به مالکیت

زمانی بحث خیانت در اموال پیش می‌آید که یک دارایی یا سرمایه از طرف صاحب قانونی یا مالک یا متصرف به فرد دیگر سپرده شود و او به شیوه نادرست در آن دخل و تصرف کند. درصورتی‌که فردی مال گم شده‌ای را پیدا کرده و از آن به شیوه دلخواه استفاده کند به‌عنوان خیانت‌درامانت شناخته نمی‌شود.

حالت دوم خیانت در اعتبارات

یکی از متداول‌ترین شیوه‌های خیانت کردن در اموال این است که در اعتبارات سپرده شده، خیانت به عمل آید. این حالت بسیار گسترده است و مصادیق زیادی دارد. برای نمونه اگر صاحب‌مال، آن را به یک فرد به‌عنوان امین خود امانت دهد و از او بخواهد که مال را به فروش برساند و فرد گیرنده امانت در سرمایه حاصل از فروش دخل و تصرف کند شامل خیانت می‌شود. این سرمایه حاصل از فروش مال باید عیناً به صاحب اصلی و قانونی تحویل داده شده و سهم امانت‌دار بعد از آن تعیین و پرداخته شود.

پس در این قسمت می‌توان این‌گونه برداشت کرد که خیانت تنها به خود مال مربوط نمی‌شود و عواید و سود حاصل از آن نیز می‌تواند در معرض خیانت قرار بگیرد. حالت دیگری از اعتبارات که می‌تواند مورد خیانت واقع شود خیانت در اعتبار و اطمینان به فرد است. برای نمونه زمانی که مسئولیتی به فردی سپرده می‌شود و او از موقعیت و جایگاهش سوءاستفاده می‌کند باید مورد مجازات قرار بگیرد. مثلاً فردی که نگهبان محل خاصی است یا کلید و اجازه ورود به جایی را دارد.

اگر این فرد در ملکی که به او سپرده شده یا اموالی که اجازه ورود و بازدید از آن را دارد، دخل و تصرفی انجام دهد مصداق خیانت‌درامانت است و باید مجازات شود. مثلاً اگر شما نگهبان یک زمین هستید یا کلید انبار گندم یا هر مال دیگری را به‌صورت مشترک دارید، اجازه فروش یا استفاده از آن به نفع خودتان و بدون اجازه مالک اصلی را نخواهید داشت.

حالت سوم مربوط به مشروع بودن و قانونی‌بودن مال

حالت دیگری که باید درمورد خیانت‌ در امانات برای آن بحث کنیم به خود مال و نحوه به‌دست‌آوردن آن مربوط می‌شود. مالی که به فردی امانت داده می‌شود باید به‌صورت قانونی و مشروع به‌دست‌آمده باشد و صاحب آن نباید به شیوه‌های غیرقانونی مانند دزدی آن را تصاحب کرده باشد. اگر صاحب اصلی مال، آن را به شیوه غیرمشروع تصرف کرده باشد و آن را به فرد دیگری امانت دهند، خیانت‌درامانت متوجه متهم نخواهد بود. در این حالت موارد قانونی و مدنی دیگر برای او مطرح می‌شود اما مصداق خیانت نیست.

حالت چهارم انتقال مال امانتی به شیوه قانونی

این حالت بیان می‌کند که زمانی خیانت‌درامانت صورت می‌گیرد که شما حتماً به یکی از شیوه‌های قانونی مال خود را به فرد دیگری سپرده‌اید. در این زمان برای قانونی کردن این کار لازم است یک عقد یا قرارداد با ماهیت امانت دهی بین طرفین نوشته شود و نکات و شرایط امانت دهی در آن ذکر شود. قراردادهای متنوعی در این زمینه وجود دارد که به همه آنها خواهیم پرداخت فقط باید اشاره کنیم که این عقد نباید حالت واگذاری تملیکی داشته باشد و حتماً ماهیت آن را به‌صورت امانتی باید نوشت.

یکی از انواع قراردادهایی که ماهیت امانی دارد مربوط به اجاره است. در این حالت زمانی خیانت‌درامانت رخ می‌دهد که موعد اجاره‌نامه به پایان برسد و فرد امانت گیرنده از پس دادن مال خودداری کند. همچنین اگر مال امانتی را بدون اجازه صاحب اصلی به فروش برساند یا به آن آسیب‌زده باشد نیز خیانت کرده است. یکی دیگر از قراردادهای مهم به عقد ودیعه معروف است. در این حالت طبق توافق دو طرف فرد امانت گیرنده طبق مدت معینی می‌تواند به‌رایگان از مال استفاده کند و هرگونه خسارت و ضرر به صاحب اصلی خیانت است.

قرارداد بعدی به عقد عاریه شناخته می‌شود و مفاد و شرایط آن در ماده 635 قانون مدنی ذکر شده است. در این حالت یک فرد به شخص دیگری اجازه می‌دهد که به‌صورت رایگان از اموال او سود ببرد. در این حالت نیز تصرف عمدی یا ضرر به صاحب‌مال خیانت‌درامانت شناخته می‌شود. سایر شیوه‌های خیانت‌ در مال نیز تحت قراردادهای رهن و وکالت تشخیص داده می‌شود و در کتاب قانون مدنی به ترتیب در ماده‌های 771 تا 794 و همچنین در ماده‌های 656 تا 683 به آنها پرداخته شده است.

حالت پنجم امانت گیرنده صاحب‌مال باشد.

یکی از شرایطی که سبب می‌شود دخل و تصرف امانت گیرنده به‌عنوان خیانت شناخته نشود این بوده که وی ثابت کند صاحب‌مال است. در این حالت ماهیت کار از امانت خارج شده و تصاحب او قانونی و بوده و به‌عنوان جرم شناخته نخواهد شد.

چه مجازاتی برای خیانت در امانات تعیین شده است؟

مجازات‌های مربوط به جرم خیانت‌ در امانات طبق دو حالت بررسی می‌شود. از سال هفتاد و پنج تا برج دوم سال نود و نه مجازاتی که برای خیانت در اموال در نظر گرفته می‌شد چیزی بین شش ماه الی سه سال حبس بوده است و زمان آن را قاضی تشخیص می‌دهد. از سال 99 به بعد این مجازات خیانت‌درامانت تخفیف پیدا کرد و بین 3 ماه الی 1.5 سال حبس تعیین شد. البته لازم به ذکر است که بنا بر صلاحدید قاضی این مقدار می‌تواند با دو سال حبس تکمیلی نیز همراه شود.

به چه صورت می‌توان خیانت در اموال را ثابت کرد؟

یک سری دلایل و موارد وجود دارد که با استفاده از آنها می‌توان این جرم را در محکمه به اثبات رساند. اولین مورد این است که مجرم خیانتکار به جرم خود اعتراف کرده و آن را بپذیرد. البته این مورد کافی نیست و اقرار وی باید به تأیید مقام دارای صلاحیت قضایی نیز رسیده تا جرم اثبات شود. حالت دیگر این است که طبق آنچه که قانون اسلامی به‌عنوان شهود پذیرفته است یعنی شهادت دادن دو فرد مذکر عاقل و بالغ با دلایل کافی و دیدن وقوع جرم، خیانت‌درامانت به اثبات برسد.

حالت دیگر جمع‌آوری مستندات معتبر و کافی است به‌طوری‌که قاضی با بررسی آنها و رجوع به علم خود بتواند به کل ماجرا اشراف داشته و حکم صادر کند. مستندات علاوه بر داشتن ماهیت کتبی، تصویری و ویدئویی می‌تواند به‌صورت نظر کارشناسی، اطلاع دادن افرادی که خبردار شده‌اند و اوضاع و شرایط مشهود نیز باشد.

برای بررسی خیانت در اموال و امانات چه کاری باید انجام دهیم؟

درصورتی‌که در معرض خیانت‌درامانت قرار گرفته‌اید یا به شما اتهام این جرم را زده‌اند باید بدانید که جهت بررسی چنین پرونده‌هایی لازم است در نزدیک‌ترین دادسرا به محل اتفاق افتادن جرم پرونده تشکیل دهید. ازآنجایی‌که این کار به‌عنوان جرم تعزیری از درجه 6 شناخته می‌شود تحقیقات و پیگیری‌ها برای آن شروع می‌شود. بعد از صادر شدن کیفرخواست، در دادگاه کیفری نزدیک به محل وقوع جرم این پرونده بررسی می‌شود و در شعبه جزایی تعیین شده به پرونده رسیدگی خواهد شد.

چه فرقی بین خیانت در اموال با کلاهبرداری وجود دارد؟

بسیاری از افراد میان خیانت‌درامانت و کلاهبرداری تمایزی قائل نمی‌شوند درصورتی‌که در قانون‌های مجازات اسلامی سه فرق اساسی میان این دو وجود دارد که در این بخش به آنها می‌پردازیم. اولین مورد این بوده که در زمان کلاهبرداری، فرد مجرم سعی در فریب‌دادن صاحب‌مال داشته و از این طریق دارایی را به دست می‌آورده درحالی‌که برای خیانت‌ در اموال، صاحب‌مال، آن را با رضایت خود و فقط به‌قصد امانت و استفاده موقت به فرد خائن می‌دهند.

دومین مورد این بوده که برای وقوع خیانت در امانات، عنصر مادی بعد از گرفتن دارایی از صاحب آن واقع خواهد شد اما برای کلاهبرداری چنین نیست. در حقیقت برای کلاهبرداری می‌تواند به صورتی باشد که عنصر مادی با گرفتن مال از غیر و اعمال فریبکارانه انجام بشود. در نهایت نیز باید اشاره کنیم زمانی خیانت‌درامانت رخ می‌دهد که صاحب اصلی مال دچار خسارت بشود. در این میان فرقی نمی‌کند که خیانتکار سود برده باشد یا نه. اگر خائن به صاحب‌مال ضرر رسانده باشد و خودش هم سود ببرد به‌عنوان کلاهبردار شناخته می‌شود.

کلام آخر

ما در این مقاله برای شما به مهم‌ترین و اصلی‌ترین مواردی که در زمینه خیانت‌درامانت مورد بررسی قرار می‌گیرد پرداختیم. در ابتدا این مسئله از نظر قانونی و لغوی بررسی کرده و دانستیم که به تصرف، ضرر زدن، استفاده نادرست و… خیانت‌ در اموال گفته می‌شود. سپس حالت‌های مختلف وقوع یا عدم وقوع آن را برشمردیم و دانستیم که در چه مواردی به‌عنوان جرم تلقی می‌شود. همچنین حد و مجازات این‌گونه خیانت‌ها و نحوه تشخیص آن را نیز برایتان بیان کردیم. در نهایت نیز تفاوت خیانت در اموال با کلاهبرداری برای شما شرح داده شد.